Veertig jaar geleden: sekten, een sluipend gif

Op 9 april 1985 werd in Frankrijk het lang verwachte rapport over de activiteiten van de sekten gepubliceerd, dat tot stand kwam onder impuls van Alain Vivien, socialistisch parlementslid.

Lang verwacht, want de aanzet ertoe gaat reeds terug op zes parlementaire vragen van vóór juni 1981. De resultaten van de enquête die in het rapport als basis dienen voor een aantal voorstellen, die op hun beurt in september zouden moeten uitmonden in heuse wetsvoorstellen, dateren dan ook reeds van eind 1982. Als we dan, net zoals het rapport, de groepjes van minder dan 800 leden buiten beschouwing laten, dan komen we nog tot niet minder dan 116 sekten, waarvan 80 % officieel is erkend. Daarbij treffen we 48 groepen aan van « oosterse » strekking (meer dan 15.000 leden), 45 « esoterische » bewegingen (d.w.z. geheime genootschappen, bestemd voor « ingewijden ») met meer dan 10.000 aanhangers en ook 23 groepen die zich openlijk als fascistisch of racistisch affirmeren (goed voor meer dan 6.000 fanatici). Op zich zijn deze gegevens reeds onrustwekkend, maar bovendien willen we met deze bijdrage aantonen dat ook de ogenschijnlijk minder gevaarlijke sekten vaak niet meer dan een façade zijn om extreem-rechtse doelstellingen te kunnen realiseren. We konden daarbij vooral rekenen op de medewerking van twee mensen van Elcker-Ik uit Gent, namelijk Dirk Baeyens en Paul De Sutter, die in de maand maart in genoemd vormingscentrum een reeks hebben geleid onder de titel « sekten, een sluipend gif », een titel die zo goed het probleem samenvat dat wij hem met hun toestemming overnemen.
De bedoeling van het rapport Vivien is dat men uiteindelijk zou komen tot een specifieke rechtspraak wat de dagelijkse praktijk van de sekten betreft (de zogenaamde “familierechter”). Tot hiertoe is het namelijk zo dat onder bescherming van het recht op vrije meningsuiting sekten slechts iets kan ten laste worden gelegd als ze inbreuken begaan tegen het algemene recht. Zo zijn er reeds aanklachten geweest op basis van het vasthouden van bepaalde personen, het aanzetten tot prostitutie, het misleiden van minderjarigen of het misbruik van vertrouwen. De “sekte-specialist” van “Le Monde”, Alain Woodrow, stipt echter aan dat zelfs dàn het gerecht nog erg laks is opgetreden: op de 84 klachten die tussen 1975 en 1982 werden ingediend volgden er slechts 24 veroordelingen.
“Dat sekten profiteren van de crisisperiode is bekend, maar dat betekent niet dat ze een puur economisch gegeven zijn”
De voornaamste maatregel die het rapport Vivien naar voren schuift als stok achter de deur voor die “familierechter” is ontleend aan een… Amerikaans voorbeeld. Jawel, door z’n federale structuur bestaat het dat de VS enerzijds het meest tolerante land is voor de sekten (3.000 in totaal met zo’n drie miljoen leden) en anderzijds in de staat New York een speciale wet tegemoet komt aan de eis van familieleden om zelfs meerderjarigen die door een sekte zijn aangetrokken gedurende enkele weken daaraan te onttrekken om tot betere inzichten te kunnen komen. De meeste klachten tegen het intrinsieke karakter van sekten komen trouwens van dergelijke verenigingen, zoals er ook een in België bestaat (zie op het einde van dit stuk). Verder wil het rapport Vivien o.m. dat er meer informatie wordt gegeven over sekten, vooral op de scholen, en wil men ook de sociale wetgeving zodanig aanpassen dat ex-sekteleden niet zonder inkomen komen te zitten, wat op het uittreden uit een sekte uiteraard remmend werkt. Tenslotte wil men ook aan een kinderpaspoort werken (vanaf de leeftijd van één jaar) om te kunnen optreden tegen sekteleden die hun kinderen aan de sekte toevertrouwen. Uiteindelijk zou dit laatste ook moeten leiden tot de sluiting van dergelijke « scholen » of « kribben », maar het spreekt vanzelf dat o.a. de katholieke kerk deze operatie argwanend bekijkt. Toch voorziet Vivien ook een nauwe samenwerking met kerkelijke gezagsdragers, want — zoals Dirk Baeyens opmerkt — er is een heel nauw verband tussen de bloei van de sekten en het verval van het geïnstitutionaliseerde geloof.
Dirk Baeyens : Dat kan men duidelijk afleiden uit het feit dat vooral in het Westen de sekten veel bijval kennen. Hier in het Westen zijn in de ogen van sekteleden de kerken oud, verstard, conformistisch, braaf. Volledig het tegenovergestelde dus van het beeld dat de sekten van zichzelf propageren : jong, dynamisch, origineel en geëngageerd. Dat de sekten bovendien profiteren van de crisisperiode is ook bekend, maar dat betekent nog niet dat ze een puur economisch gegeven zouden zijn. Verder doen gevaarlijke sekten zich soms voor onder zeer onschuldige vormen : religieuze, artistieke, ecologische, charitatieve en filantropische b.v. Dat deze onschuldige façade effectief werkt wordt bewezen door het feit dat niet enkel de gewone man in de straat daardoor wordt aangesproken, maar ook gerenommeerde professoren. Zo zijn b.v. 22 Nobelprijswinnaars ooit betrokken geweest bij een mantelorganisatie van de Moonbeweging.
Hier in Gent werden wij speciaal gemotiveerd om aan de alarmbel te trekken omdat hier evenals in Antwerpen, Brussel, Namen en Luik sinds enige tijd een organisatie actief is die zich Nieuw Acropolis noemt en die in Frankrijk erin is geslaagd een ogenschijnlijk louter documentaire reeks van twaalf afleveringen te mogen maken voor het derde Franse televisienet. Dat gebeurde dan door de heer Fernand Schwartz, professor in de archeologie maar tevens hoofdfiguur van Nieuw Acropolis in Frankrijk. Deze reeks leek inderdaad vrij onschuldig, maar naarmate ze vorderde kwam de ideologie van Nieuw Acropolis steeds duidelijker te voorschijn uit de « geleerde » uitleg. Een ideologie die zich gemakkelijk als extreem-rechts laat katalogeren, ook al verschuilen aanhangers van Nieuw Acropolis zich meestal achter het feit dat Schwartz van joodse afkomst is en er « dus » geen rechts-extremistische denkbeelden zou kunnen op nahouden. Het is echter niet omdat iemand van joodse afkomst is dat men hem meteen een brevet van antifascist mag toekennen.
“Zij zien de meeste mensen als absoluut dom, enkel een elite van Ware Mensen mag de wereld besturen”
Paul De Sutter : In feite wil Nieuw Acropolis opnieuw een theocratie vestigen op de wereld, dus een gezagsstructuur waarbij de leiders tevens het goddelijke gezag vertegenwoordigen. Daarvoor nemen zij de oude culturen als hun voorbeeld, waarvan zij zichzelf als de enige echte erfgenamen zien. Dat wil dus zeggen : de Egyptische farao’s, de Griekse beschaving, de Romeinse keizers en de Franse koningen die zij ook zien als door God gekozen figuren, waarvan het gezag dus niet kan worden betwist. Voor hen vertegenwoordigt deze samenleving het ideaal van een « ordelijke » samenleving, bestuurd door wat zij noemen « goddelijke » principes en zij stellen ook vast dat dit soort samenlevingen is gegroeid in de Arische cultuur. Zij geloven dus in de superioriteit van het Arische ras. In de praktijk betekent dit dat zij de huidige democratie aanzien als een perversie, omdat er b.v. invloed kan zijn van onderuit op het gezag en dat terwijl zij in hun geschriften gewoonlijk spreken van « het gepeupel » of « het gemene volk ». Zij zien de meeste mensen als absoluut dom en ontoerekenbaar en alleen een elite van de « Meesters » of de « Ware Mensen » zoals zij dat aanduiden, een soort « Uebermenschen » kan men zeggen die spiritueeel zeer ver geëvolueerd zijn en die gods gezag op aarde vertegenwoordigen, alleen die mogen het recht hebben de wereld te besturen.
Je zou natuurlijk kunnen stellen : dat is een zeer verwaaide theorie, met zo’n onnozele groepen gaan we ons niet bezig houden. Maar in de praktijk leidt dat tot aanslagen en het oprichten van een paramilitaire organisatie. Zij hebben namelijk een intern « veiligheidskorps », zoals zij dat noemen, dat binnen de sekte de orde moet handhaven en uiteindelijk zou moeten uitgroeien tot een leger. We hebben deze informatie uit een intern bulletin uit 1977 dat we op de kop hebben kunnen tikken. Daarin zeggen ze uitdrukkelijk : we hebben nu nog niet de macht van de Pretoriaanse wacht of het Napoleontische leger, maar het is wel de bedoeling dat we die krijgen. Vandaar naar rechts terrorisme is uiteraard maar één stap, want op het ogenblik dat men nog geen leger is dan begint men met terrorisme, denk daarbij maar aan de Rote Armee Fraktion, die zichzelf ook een leger noemt. Hun structuur naar buiten uit bestaat uit centra die cursussen geven, algemene culturele activiteiten zoals muziekavonden, kinderateliers of een specifieke jongerenwerking. Ook die televisieserie zou je een onderdeel van de externe structuur kunnen noemen, een propagandastructuur. Van hun interne structuur zeggen ze zelf dat die wordt gekenmerkt door een militair-monastieke sfeer. Dus een versmelting van militaire en kloosterlijke idealen. Zo heeft elk land zijn eigen secretariaat en zijn er continentale « commandanten ». De internationale commandant of wereldcommandant, de Comandante Mundial, is de stichter van de sekte, Jorge Angel Livraga, een Argentijn. Dat moet zowat rond 1957 geweest zijn. Nu zit die man in Lima (Peru). Het eerste Europese contactpunt was Lyon, daarna Parijs en dan verschillende min of meer grotere steden.
Tot de taak van dat veiligheidskorps behoort op de eerste plaats onlusten binnen de sekte — van individuen of centra — te voorkomen, disciplinering dus. We mogen echter aannemen dat het extern ook als strafcommando kan fungeren tegen mensen die de sekte aanvallen. Anderzijds hebben zij een inlichtingendienst om te weten wat er zowel binnen als buiten de sekte gebeurt. Die inlichtingendienst heeft nog een andere functie, namelijk « contra-propaganda ». Wanneer er bepaalde geruchten in Nieuw Acropolis de ronde doen die de leiders niet aanstaan, dan krijgt de inlichtingenchef tegengeruchten om te verspreiden zogezegd om de psychologische gezondheid van de groep te waarborgen. Het is dan ook verwonderlijk dat een organisatie met een dergelijke structuur op de Franse televisie, dus met staatsgelden, een uitzending kan maken die perfect conform is qua thematiek en uitwerking aan de introductie-avonden die zij geven.
— Hebben zij dan ook bindingen met Le Pen en consoorten ?
Paul De Sutter : Niet dat ik weet. Er zijn wél bindingen van volgelingen van Le Pen met de Moonsekte. Het is overigens misschien niet onbelangrijk om te specifiëren dat het niet in hun bedoeling ligt iedereen te recruteren die ze aantrekken. Zij zeggen zelf dat ze op zoek zijn naar degenen die geschikt zijn te behoren tot het « keurkorps ». Het is dus geen massale recruteringssekte, in tegenstelling tot b.v. de Moonsekte die wel zoveel mogelijk leden probeert te maken. Voor het veiligheidskorps zoeken zij enkel mensen die geïnteresseerd zijn in gevechtssporten of beroepsmilitairen.
— En wat met de nieuw-rechtse theoreticus Louis Pauwels en het tijdschrift « Brès » ?
Paul De Sutter : Dat is moeilijk te zeggen. Zijn alle esoterische bewegingen sekten ? Het is wel zo dat de leraar van Pauwels, Gurdjieff, invloed heeft gehad op Hitler en dat Pauwels zich daartegen heeft verzet. Anderzijds komt zo’n schijn-antifascisme meer voor in sektekringen, bij Scientology b.v. Sommige sekten werpen zich trouwens op als « anti-sekten ».

« In Latijns-Amerika gebruiken de dictatoriale regimes de sekten om de bevrijdingstheologie te bestrijden »
— Wat zijn eigenlijk de doelstellingen van die sekten ?
Paul De Sutter : Ja, daarover zijn we eigenlijk zeer slecht geïnformeerd als je het per sekte bekijkt. Naar de buitenwereld gaan ze die zeker niet bekendmaken en ook binnen de sekten zelf geeft men maar een zeer beperkt beeld van wat de werkelijke doelstellingen zijn. Slechts naarmate men in de sekte in het kader omhoog stijgt a.h.w., krijgt men meer informatie over de ware aard. Toch kunnen we een aantal algemene lijnen trekken. Zo zijn er financiële doelstellingen, b.v. gewoon het vergaren van rijkdom, wat vermoedelijk bij de delen van de Bhagwanbeweging en bij Hare Krishna een rol speelt. Je hebt ook spirituele of godsdienstige doelstellingen, in de zin van het verspreiden van de ideologie waarvan zij denken dat dit de Ware is. En daarnaast zijn er soms ook politieke bedoelingen en ook daarvoor kunnen de financiële middelen soms worden aangewend. Zo heeft de Moonsekte een wereldwijde omzet die groter is dan die van b.v. Unilever. Naast heel wat fabrieken bezit Moon zo o.m. het quasi-monopolie op de ginseng-handel en met dat geld kunnen dan politieke acties worden ondersteund zoals het opzetten van kranten in de Verenigde Staten en in Latijns-Amerika, waardoor zij een breed deel van het publiek kunnen bereiken.
Overigens zijn het niet enkel de sekten die de politiek gebruiken, het omgekeerde gebeurt ook, b.v. in Latijns-Amerika waar dictatoriale regimes een gevaar zien in de invloed van de katholieke kerk, met name van de bevrijdingstheologie zoals die door basisgemeenschappen wordt beleden. Daarom verwelkomen zij elk initiatief dat de mensen kan losweken van de katholieke kerk in Latijns-Amerika. Zo kan men o.a. vaststellen dat heel wat protestantse sekten daar heel florissant zijn en enorm veel geld krijgen, soms rechtstreeks van de CIA zoals luidop wordt gefluisterd. Het is misschien ook niet toevallig dat de plaatselijke tweede man van de Moonsekte een ex-agent is van de CIA, namelijk de Zuid-Koreaanse generaal-op-rust Bo Hi Pak. Ook de dictator Rios Montt in Guatemala twee jaar geleden behoorde tot één van die extremistische protestantse sekten.
Naast de strijd tegen de katholieke kerk zijn bepaalde sekten ook welkom omdat ze gewoonweg een extreem-rechtse ideologie hebben, zo b.v. Scientology of Nieuw Acropolis, dat ook uit Latijns-Amerika afkomstig is. Een politieke visie die uiteraard overeenstemt met die van de regeringen van die landen. Het is trouwens opvallend dat nu na een aantal recente democratiseringen van regimes duidelijk de klad zit in de officiële invloed van de Latijns-Amerikaanse sekten.
Anderzijds gebruiken de sekten ook de politiek. Zij proberen de politici te beïnvloeden of meer nog de opiniemakers. Voor een stuk is dat om gerust gelaten te worden. Scientology is daarin een pionier geweest. Die hebben heel verschillende activiteiten opgericht op heel verschillende terreinen waardoor zij zich een gunstig imago willen kweken. Zo hebben zij in Frankrijk b.v. een groep opgericht die zich wil bezighouden met het verbeteren van de onderwijsmethodes en die gunstige recensies heeft gekregen in verschillende pedagogische tijdschriften. Zij hebben b.v. ook een management-instituut waar mensen van genationaliseerde bedrijven zoals Renault of Peugeot, maar ook van Volkswagen een cursus hebben gevolgd. Daarbij wordt slechts zeer zijdelings aangestipt dat zij geïnspireerd zijn door de theorie van een Amerikaanse filosoof Ron Hubbard, de stichter van Scientology. Maar op die manier worden deze mensen, die een belangrijke opiniewaarde hebben in de maatschappij, positief beïnvloed.
Ook tegenover de pers worden bepaalde initiatieven genomen. Zo heeft Moon o.a. het Institute for World Communications opgericht dat b.v. studiereizen voor journalisten organiseert. Zo was er b.v. vorig jaar een « European Peace Movement Fact Finding Tour », waarbij journalisten door Europa konden toeren om te gaan kijken hoe het overal met de vredesbeweging stond. Onnodig te zeggen dat de Moonsekte als extreem-rechtse beweging hiervan een tegenstander is, maar toch hebben heel wat journalisten zich hieraan laten vangen. Op een congres dat ze vorig jaar in Zuid-Amerika hebben georganiseerd, hebben zij mensen gekregen van prestigieuze bladen als « Le Point » en « Figaro Magazine », die wellicht niet eens wisten dat zij op een congres zaten dat eigenlijk onder de Moonsekte ressorteerde.
Naar het grote publiek toe werken zij verder vaak met mantelorganisaties. Zo heeft de Scientology-beweging drug-afkickcentra opgericht, « Narconon » in Brussel b.v., waarmee men een tijdlang de media heeft misleid. Zij hebben b.v. ook muziekacademies in Parijs, ze bieden psychologische cursussen aan in communicatie of in uitbreiding van de persoonlijkheid enz.
« Over sekten blijkt ons gerecht erg slecht geinformeerd. Gol kon er vorig jaar slechts een vijftiental opnoemen »
Paul De Sutter : Bij dit alles moeten we dan inderdaad vaststellen dat men er bij ons blijkbaar in is geslaagd het juridische apparaat in slaap te krijgen. In tegenstelling tot b.v. activiteiten van extreem-linkse politieke groepen die van zeer nabij worden gevolgd en waarbij alle leden en sympathisanten zijn geficheerd, zien wij dat ons gerecht over sekten zeer slecht is geïnformeerd. Aan diverse Belgische universiteiten zijn er onderzoeken geweest, waarbij al naargelang van de gebruikte criteria tussen de 100 en de 350 sekten in België zijn aangeduid met naar schatting zo’n 50.000 leden of althans mensen die tenminste een paar avonden per week aan de activiteiten van de sekte besteden. Toch kon minister Gol vorig jaar in antwoord op een parlementaire vraag slechts een vijftiental sekten opnoemen, zonder iets te weten over de activiteiten, er stonden spelfouten in de benamingen en twee verschillende centra van de Bhagwan-beweging werden als twee verschillende sekten genoemd !
— Vraag is natuurlijk welke normen men hanteert om een sekte als dusdanig te definiëren ?
Dirk Baeyens : Dat kan erg variëren. Het tijdschrift « L’événement du jeudi » dat een uitstekende bijdrage aan de sekten heeft gewijd, hanteerde de volgende criteria. Wordt er aan mentale manipulatie gedaan ? Wordt er ingespeeld op religieuze gevoeligheden ? Moet men breken met familie en vrienden ? Moet men zich onderwerpen aan een leider ? Worden de hogere kaders van buitenaf opgedrongen ? Is tenslotte de financiële achtergrond niet dubieus ?
— Zijn alle sekten rechts ?
Paul De Sutter : Meestal wel, maar niet noodzakelijk. Zo bestaat er in Oostenrijk, Duitsland en Engeland b.v. de Aktions-Analyse Organisation, een links-anarchistische groepering die vele trekjes van een sekte vertoont en die het marxisme koppelt aan de seksuele bevrijding.
Dirk Baeyens : In Frankrijk hebben met name Scientology en Nieuw Acropolis processen aangespannen tegen bepaalde gezaghebbende figuren die hen als extreem-rechts betitelden. De sekten werden echter keer op keer door het gerecht in het ongelijk gesteld en in het vonnis komt dan ook duidelijk de ware aard van deze groeperingen naar boven. Vandaar dat wij de bevolking willen waarschuwen voor b.v. Nieuw Acropolis dat zich in Gent o.m. manifesteert via een kinderatelier. Nu ga ik niet beweren dat dit al meteen erg gevaarlijk is, dat die kinderen daar gebrainwasht worden, maar dat zit er wel in na verloop van tijd. Want dat is precies het probleem : je komt er zonder moeite in, maar het is heel moeilijk om er nadien van terug te komen.
Kijk, in oktober 1978 vielen niet minder dan 911 doden in Jonestown in Guyana, de fameuze « People’s Temple » van James Jones die uiteindelijk voor de collectieve zelfmoord had gekozen. Tot hiertoe is dat de grootste catastrofe uitgelokt door een sekte. Merkwaardig daarbij is dat wie zou gedacht hebben dat naar aanleiding hiervan het fenomeen wel de grond zou ingeboord zijn, die heeft zich vergist. De Moonsekte b.v. is van 800.000 sekteleden gestegen naar 2,8 miljoen na 1978. Zo’n catastrofe op zich volstaat dus niet om het fenomeen in te dijken. Bijgevolg is het de taak van vormingsorganisaties en van de pers om de mensen zo veel en zo goed mogelijk te informeren, dát is de beste methode om het gevaar van de sekten te bezweren.
Op de persconferentie van Elcker-Ik stelde Luc De Droogh meteen ook de Vereniging ter Verdediging van Persoon en Gezin voor, een vereniging met een toch wel merkwaardige benaming. Meestal tref je het schermen met « het gezin » in een heel andere contekst aan…
Luc De Droogh : Dat komt gewoon omdat de vereniging is ontstaan door mensen die familieleden zijn kwijtgespeeld aan sekten, meer moet je daar niet achter zoeken. Verder is het een organisatie die voornamelijk documentatie verzamelt rond dergelijke bewegingen. In dat verband geven wij geregeld voordrachten zowel voor scholen als voor allerlei culturele organisaties. Een ander aspect is praten met familieleden van mensen die in een sekte verzeild zijn geraakt, eventueel met die sekteleden zelf of met ex-leden die op de een of andere manier nog problemen hebben. De vereniging ligt ook aan de oorsprong van een boek uitgegeven door de Studiekring Vrij Onderzoek van de VUB, « De verlichte leegte ». In dat boek worden een aantal bewegingen voorgesteld, waarna er in een aantal artikels vanuit verschillende invalshoeken iets wordt gezegd over deze bewegingen. Een antropologische bijdrage van Louis Van den Wiingaert, voorzitter van onze vereniging en ook dokter in de filosofie b.v. Hij wijst vooral op het afwijzen van het driepolige denken door deze mensen, dat wil dus zeggen het inroepen van een derde getuige, een autoriteit ter zake, dat kan dus ook een boek zijn. In sekten bestaat dat « nachecken » niet; de theorie wordt gewoon voor waar aangenomen; er wordt geen bewijsvoering nagestreefd. Psychiater Firmin Asma heeft het dan weer over de manier waarop leiders van sekten erin slagen bepaalde mensen aan zich te binden. Dick Chavaux heeft het over “sekten en politiek” vooral dan over de Moonsekte enz.

Referenties
Ronny De Schepper, Sekten, een sluipend gif, De Rode Vaan nr.16 van 18 april 1985
« De Verlichte Leegte — Semireligieuze bewegingen onder de loep », 272 p. Met bijdragen van Prof. Dr H. Dethier, Dr F. Asma, J. Lenaerts, Dr L. Van den Wijngaert, M. Degrieck en anderen. Verkrijgbaar door storting van 390 fr (verpakking en verzending inbegrepen) op rekeningnummer 001-1497965-70 van « Vrij Onderzoek Publikaties ».
Meer inlichtingen : Studiekring Vrij Onderzoek, Pleinlaan 2, 1050 Brussel, telefoon 02/641.23.28. Eveneens te bestellen bij de Vereniging ter Verdediging van Persoon en Gezin (VVPG), Paleisstraat 149, 2018 Antwerpen, storting op rek. nr. 068-2010422-27, tel. 03/216.41.09.

Woordenschat:

Anabaptisme : leer van de wederdopers

Boedhisme : godsdienst in het Verre Oosten

Calvinisme : radicale protestantse richting

Existentialisme : wijsgerige stroming vooral na W.O.I

Hindoeïsme : godsdienst in Indië

Islam : leer van Mohammed

Jehova

Katholicisme : door Rome verspreide christendom

Lutheranisme : eerste protestantse reformatiebeweging

Mormonen : Amerikaanse sekte

Nihilisme : niks geloof

Orthodoxe kerk : afscheiding van Roomse kerk

Positivisme : filosofische richting die zich bezig houdt met het feitelijke

Rationalisme : filosofische richting met de rede als enige betrouwbare bron van kennis

Thomisme : theorieën van Thomas van Aquino

Ultramontanisme : te sterk op Rome gericht

Vrijmetselarij : wil mensheid opvoeren naar hoger humanitair peil (sic)

Zionisme : beweging die joden naar Palestina doet terugkeren

Polytheïsme : veelgodendom

Rabijn : Joods godsdienstleraar

Encycliek : pauselijke brief aan alle bisschoppen

Concilie : algemene kerkvergadering

Reformatie : hervormingsbeweging