125 jaar geleden: Picnic at Hanging Rock

Op Valentijnsdag 1900 kijken de meisjes in het afgelegen Appleyard College in Australië uit naar de picknick aan Hanging Rock, een vulkanische rots­formatie verderop. Maar die picknick loopt fout af.

Drie meisjes en hun onderwijzeres verdwijnen tijdens een klimpartij. De Rotschildt-erf­gename Irma, boerendochter ­Miranda en Marion, die van Aboriginal-afkomst is, zijn nergens meer te bespeuren. Net als hun lerares, miss McGraw. Precies op dat moment blijven alle horloges om een onverklaarbare reden op twaalf uur staan. Uitgebreide zoektochten ­leveren niets op. Tot Michael Fitzhubert, een neef van een welgestelde edelman, als in een koortsdroom de rots opgaat en alsnog Irma terugvindt. Zij kan zich echter niets herinneren. De verdwijning van de meisjes heeft een grote invloed op hun omgeving. Vrij vlug rafelt het strakke weefsel van de Victoriaanse maatschappij uit. Met noodlottige gevolgen. Niet in het minst voor Hester Appleyard, de stichteres van het gelijknamige college.

Toen schrijfster Joan Lindsay in 1967 de roman ‘Picnic at Hanging Rock’ publiceerde, sloot het Australische publiek het mysterie van de verdwenen meisjes meteen in het hart. Dat het boek zo tot de verbeelding spreekt, komt omdat Joan Lindsay altijd in het midden heeft gelaten of het verhaal gebaseerd is op ware feiten of niet. “Het is nauwelijks van belang omdat de fatale picknick plaatsvond in 1900 en de personages al lang dood zijn”, schrijft ze in haar woord vooraf.

Het verhaal werd in eerste instantie het onderwerp van een gelijknamige film van Peter Weir uit 1979. Op de ijle panfluitmuziek van George Zamphir ontdoet een klas schoolmeisjes zich hierin letterlijk van hun corset om in de diepere kloven van de rots naar iets hogers, iets geestelijkers te zoeken dan de opgelegde wetten van de cultuur. Weir situeert hier de ontluiking van meisje tot vrouw in een sfeer van poëtische symboliek en rituele magie. Slecht één meisje, Irma (Karen Robson), zal uit de rots terugkeren. Weir tekent haar dan ook bij haar terugkomst in donkere, oudere kleren: zij is een vrouw geworden, die het pensionaat ontgroeid is.
Wat er zich op de rots heeft afgespeeld, wordt nooit in rationele termen verklaard, maar Weir insinueert dat het hier om het magische verbond tussen mens en natuur gaat en om de poging van de mens om zich met de krachten van leven en dood te identificeren. Dat deze vreemdsoortige picknick zich afspeelde op 14 februari, hoeft geen verbazing: in de Victoriaanse maatschappij was Sint-Valentijnsdag de enige dag waarop gevoelsontluiking cultureel toegelaten was.

Let op: bovenstaande foto is niet afkomstig uit de film van Peter Weir maar uit de Amazon-serie uit 2018.
THE GETTING OF WISDOM
Een film met een vergelijkbaar thema is “The getting of wisdom” van Bruce Beresford uit 1977. “In het Victoriaanse Australië is Laura (Susannah Fowle) de dochter van een arme postbode. Haar moeder heeft gespaard om haar naar een kostschool voor meisjes te sturen. Ze is voornamelijk autodidact. Een briljante carrière lijkt waarschijnlijk, maar dit weelderige drama zou warme herinneringen aan school en de jacht op academisch succes oproepen, ware het niet voor het irritante hoofdpersonage waarop het publiek zich zou moeten concentreren,” schrijft Alison Darren in haar “Lesbian Film Guide”: “Helaas is Laura een arrogante kleine plaag die onvermijdelijk een moeilijke tijd krijgt van andere, rijkere meisjes die haar excentriciteit moeilijk te verteren vinden. Haar ellende wordt verergerd door haar gebrek aan zelfbewustzijn en haar naïviteit, waardoor ze kwetsbaar is voor de kleingeestige vooroordelen en snobisme van iedereen om haar heen. Haar gebrek aan sociale vaardigheden verbannen haar naar een apart bestaan ​​van de anderen.
Op de een of andere manier krijgt een nieuw meisje — Chinky (Alix Longman) — echter een ‘crush’ op Laura en steelt om haar een ring te kopen. Deze onverstandige zet leidt tot Chinky’s verwijdering van school en Laura, in een vlaag van tweedehands schuldgevoel, wordt religieus als gevolg. Het christendom heeft duidelijk een diepgaand effect maar toch heeft Laura al snel een kortstondige flirt te hebben met een ouder, vrij aantrekkelijk meisje, Evelyn (Hilary Ryan), en de twee gaan zelfs naar bed voor een kleine knuffel. We weten dat dit niet lang zal duren omdat Evelyn rijk en knap is en daarom gedwongen wordt tot heteroseksualiteit, zelfs voordat een relatie met Laura dit een aantrekkelijke optie maakt.” En Alison besluit: “Over het algemeen vervelend.”
ONLY THE BRAVE
En nog een vergelijkbare film: “Only the brave” van Ana Kokkinos uit 1994. “Alex (Elena Mandalis) en Vicki (Dora Kaskanis) zijn goede vriendinnen. Gedesillusioneerd door school en het leven, brengen ze de tijd door met het in brand steken van velden en lege gebouwen. Terwijl Vicki seksueel beschikbaar is voor haar vriendinnetje, wil Alex niet met haar naar bed. In plaats daarvan wordt ze verliefd op een lerares. De film is een rauw en wanhopig grimmig onderzoek naar de jeugd in de doodlopende Australische buitenwijken, met twee goede vriendinnen (Mandalis en Kaskanis, allebei uitstekend). Alex droomt ervan de moeder te vinden die haar als kind in de steek heeft gelaten, terwijl Vicki meer problemen thuis heeft dan zelfs Alex weet. De twee zijn intense vriendinnen totdat verschillen in seksualiteit hen een tijdje verdelen. Onverzettelijk en bruut, in een vicieuze scène wordt Alex gedwongen tot een gevecht met een ander meisje op de schooltoiletten, nadat ze is geplaagd omdat ze ‘een lesbo’ is. Alex is inderdaad aangetrokken tot haar literatuurlerares, die een sprankje hoop lijkt te bieden op intellectueel, maar niet op seksueel vlak. Terwijl de film afstevent op een onvermijdelijke tragedie, is het – ongebruikelijk – de lesbische Alex die de controle lijkt te krijgen en doorgaat naar een mogelijk betere toekomst.” (Lesbian Film Guide, p.157)
JINDABYNE
De rotsen van Peter Weir zijn ergens ook vergelijkbaar met de prachtige vallei waar vier bewoners van het dorpje Jindabyne gaan vissen in de gelijknamige film van Ray Lawrence uit 2006. Hun idyllische macho-droomwereld wordt ruw verstoord door het aantreffen van het naakte lichaam van een jonge aboriginal-vrouw. In plaats van onmiddellijk in actie te treden (de moordenaar is van bij de aanvang gekend en komt af en toe tergend in beeld lopen, maar de zoektocht naar hem is van nul en generlei tel in deze film die ook weer meer op het gevoel dan op de ratio drijft) besluiten ze het lijk letterlijk aan de ketting te leggen (opdat het niet zou wegdrijven) en nog een dagje te blijven vissen. Dit kan naderhand natuurlijk niet toegedekt blijven en het hele dorp, maar vooral de aboriginal-gemeenschap, reageert uiterst vijandig op hun egocentrische optreden. In plaats van dat de vier samen een vuist vormen, zoiets als “wij tegen de rest”, heeft dit juist als uitwerking dat er ook onderlinge spanningen ontstaan. Uiteindelijk worden al die spanningen opgelost tijdens de rituele verassing van het slachtoffer. Men zou dit als een klef einde kunnen beschouwen, maar het feit dat b.v. de vrouw van één van de vier, die na haar eerste kind aan een postnatale depressie leed en nu weer zwanger is, haar zwangerschap tegen haar man verzwijgt en in het geheim voorbereidselen treft voor een abortus, geeft aan dat het voorval iets heeft bewerkstelligd in de landelijke gemeenschap, waardoor niets nog is zoals daarvóór. Door dit verhaal van Raymond Carver dus naar de Australische bush te verplaatsen heeft Ray Lawrence er een heel andere invulling aan gegeven dan in het grootstedelijke “Short cuts” van Robert Altman, waarin het ook reeds aan bod was gekomen.
LANTANA
In “Lantana”, een film van Ray Lawrence uit 2001, speelt de bush ook een belangrijke rol (zodanig zelfs dat de regisseur het nodig vond om de oorspronkelijke titel van het toneelstuk waarop de film is gebaseerd, “Speaking in tongues” van Andrew Bovell, te veranderen in de plaats waar het zich afspeelt, namelijk Lantana Bush in de nabijheid van Sydney), maar het mysterieuze element is hier herleid tot het essentiële whodunit-verhaal. Toch is er een overeenkomst met voorgaande film, want op een manier die aan “Short cuts” doet denken is hier de onderlinge geschiedenis van een vijftal koppels aan elkaar gelinkt.

LITTLE OBERON
Het scenario van “Little Oberon”, een Australische tv-film uit 2005 van Kevin Carlin, is van Peter Gawler en wordt op de internet movie database als volgt samengevat: “Georgie Green (Tasma Walton) keert met haar tienerdochter Natasha (Brittany Burnes) terug naar haar geboortestad Little Oberon om haar stervende moeder Lola (Sigrid Thornton) te bezoeken. De nieuwkomers worden met argwaan en kwaadaardigheid bekeken, en Natasha ontdekt al snel dat niet alles is wat het lijkt in Little Oberon.”
Het is die “niet alles is wat het lijkt” dat het hem doet bij mij, wat die Australische films aangaat. Het is allemaal begonnen met “The walkabout” van Nicolas Roeg uit 1971 en het is voorlopig geëindigd met “Australia” van Baz Luhrmann uit 2007, waarin een walkabout opnieuw een belangrijke rol speelt (*). En dat magisch-realistische sfeertje vindt men ook terug in “Sirens” van John Duigan, “Heavenly creatures” van Peter Jackson en “Muriel’s wedding” van P.J.Hogan, alle drie uit 1994.
MURIEL’S WEDDING
P.J.Hogan mag men uiteraard niet verwarren met Paul Hogan, de man van de “Crocodile Dundee”-films (**), waarvan zeker de eerste erg grappig was, maar wat toch niet het soort films is dat ik hier wil behandelen. “Muriel’s wedding” is een zoektocht van een meisje naar zichzelf (een prachtige acteerprestatie van Toni Collette in de titelrol). Ze is oorspronkelijk slechts geobsedeerd door twee zaken: de muziek van Abba en een bruidskleed. Op een bepaald moment ziet het er zelfs naar uit dat ze met een zwemkampioen zal kunnen trouwen. Maar met vallen en opstaan ontdekt Muriel dat haar fantasiewereld geen oplossing biedt voor haar probleem…
IRRESISTIBLE
Uit 2006 dateert “Irresistible”, geschreven en geregisseerd door Ann Turner. Ook dit is een film die niet stopt op het einde, men zou zelfs kunnen beweren dat de film dan pas begint. In het begin lijkt het een “doorsnee” eternal triangle-drama met Susan Sarandon als Sophie Hartley en Emily Blunt als het groene blaadje Mara die het hoofd van haar baas Sam Neill (de echtgenoot van Hartley) op hol brengt. In het eerste gedeelte van de film gebeuren er daarnaast allerlei “rare dingen”, die later perfect logisch verklaarbaar zijn, maar op dat moment de indruk wekken dat we hier ook weer met magisch-realisme te maken hebben. Zoals gezegd, gaat de film nadien een heel andere richting uit, maar daarover kan ik niet veel vertellen zonder het plot weg te geven. Onthou alleen dat het zinnetje dat Maja tegen Sophie zegt: “I’m a liar, just as you are” de sleutel is om de film te doorgronden.

THE DAUGHTER

Sam Neill speelt ook mee in “The daughter” van Simon Stone in 2015. Het was de tweede van twee Australische bioscoopfilms die verfilmd werden naar Henrik Ibsens toneelstuk “The Wild Duck”. De eerste was The Wild Duck (1984), dat werd geüpdatet naar Tasmanië in 1913, terwijl de tweede The Daughter  (2015) zou worden, waarbij de setting werd geüpdatet naar de moderne tijd.
FATAL HONEYMOON
Misschien kan de specificiteit van de Australische films nog het best worden geïllustreerd met een Amerikaans-Australische coproductie die zich weliswaar grotendeels in Australië afspeelt, maar die toch met Amerikaanse straightforwardness werd gefilmd. Het gaat over “Fatal honeymoon” van Nadia Tass uit 2012. Alhoewel de kern van de zaak ook in mysterie blijft gehuld, werd het geheel met een bijna documentaire aanpak gefilmd. Ongetwijfeld heeft het ermee te maken dat het hier om een waar gebeurd verhaal gaat, waarbij de persoon die van moord wordt beschuldigd op zijn kersverse echtgenote (vandaar de titel uiteraard) nog altijd in leven is. Men voelt wel met de ellebogen aan dat de regisseur de thesis aanhangt dat hij wel degelijk schuldig is, maar ze is wel zo verstandig om dat nergens ook echt te laten blijken.
ORANGES AND SUNSHINE
Hetzelfde kan men zeggen van “Oranges and sunshine” van Jim Loach uit 2010. Ook hier gaat het om waar gebeurde feiten, die op een documentaire wijze werden verfilmd. Nu is het echter een coproductie met Groot-Brittannië. Het gaat dan ook om één van de grootste schandalen uit de Brits-Australische geschiedenis. Vanaf de jaren dertig tot de jaren zeventig werden Britse weeskinderen naar Australië overgebracht om daar (gratis, zogezegd voor kost en inwoon) te gaan werken voor een christelijke congregatie. Er werd hun “oranges and sunshine” voorgespiegeld, maar de realiteit was heel wat anders. De kinderen werden slecht behandeld (er was zeker sprake van kindermishandeling, maar wellicht ook van kindermisbruik, al wordt dit aspect in de film met de nodige schroom benaderd) dus dat was op zichzelf al een schande, maar de hele transactie kwam pas in de jaren vijftig aan de oppervlakte, toen bleek dat ook niet-weeskinderen tot die verhuis werden gedwongen. Meestal ging het hier om kinderen van ongehuwde moeders die door de ouders verplicht werden hun kind af te staan. De film met in de hoofdrol Emily Watson als Margaret Humphreys de “social worker” die de bal aan het rollen bracht en daardoor van alle kanten werd tegengewerkt, om niet te zeggen soms met de dood bedreigd, is zeer aangrijpend en valt volledig buiten de wat zweverige films die hier voor de rest vooral ter sprake komen.
Op dat vlak is deze film vergelijkbaar met “The hunter” van Daniel Nettheim uit 2011, die zich dan weer in Tasmanië afspeelt. Hier gaat Willem Dafoe immers op zoek naar de laatst levende Tasmaanse duivel (in realiteit reeds uitgestorven) en wordt door de lokale houthakkers als “groene jongen” aanzien, waardoor hij met tal van tegenwerkingen te maken krijgt.
THE SAPPHIRES
Ook geen “zweverigheid” in “The Sapphires” van Wayne Blair uit 2012, een soort van Australische “Commitments”, alhoewel er wel zo’n ritueel in voorkomt, zoals in “Jindabyne”.

1968 was het jaar dat de wereld veranderde. En voor vier jonge Aboriginals van een afgelegen missie is dit het jaar dat hun leven voorgoed zou veranderen. Overal ter wereld was er protest en revolutie op straat. Inheemse Australiërs kregen eindelijk het recht om te stemmen. Er waren de broeders in de Verenigde Staten en de schok van een brute moord (Martin Luther King). En er was Vietnam. Sexy Cynthia (Miranda Tapsell), bazige Gail (Deborah Mailman), sterzangeres Julie (Jessica Mauboy) en “te blanke” (***) Kay (Shari Sebbens) worden ontdekt door Dave (Chris O’Dowd), een talentscout met een goed hart, veel ritme en een grote kennis van soulmuziek. Aangekondigd als het Australische antwoord op ‘The Supremes’, regelt Dave hun eerste echte optreden voor de zussen en vliegt ze naar Vietnam om te zingen voor de Amerikaanse troepen. Op afstand gebaseerd op een waargebeurd verhaal (****), is “The Sapphires” een triomfantelijke viering van jeugdige emotie, familie en muziek. (Gebaseerd op Goalpost Pictures in de IMDb)

Ronny De Schepper

(*) In 2013 maakte cameravrouw Mandy Walker, die eerder Australia filmde , een tweede film die zich afspeelde in de Australische outback: “Tracks” van John Curran, waarin een jonge vrouw een tocht van 1700 mijl door de woestijnen van West-Australië maakt met vier kamelen en haar trouwe hond. Er waren veel pogingen gedaan om Robyn Davidsons avonturenmemoires naar het grote scherm te brengen. In de loop der jaren waren Greta Scacchi, Julia Roberts en Nicole Kidman aan de hoofdrol verbonden. De ontwikkeling van de verfilming begon voordat hoofdrolspeelster Mia Wasikowska zelfs maar geboren was. Deze film staat bekend als die met de meeste “camel toes” uit de filmgeschiedenis!
(**) Met de man die model stond voor Crocodile Dundee, namelijk Rod Ansell, is het overigens niet zo goed afgelopen. Zie hiervoor Wikipedia.

(***) Zie “A man in full” van Tom Wolfe. 

(****) Er was echt een Australische meidengroep in de jaren zestig genaamd The Sapphires, maar ze hadden maar drie leden in plaats van vier. Toen ze werden uitgenodigd om te toeren voor de troepen in Vietnam, weigerden twee van de groep vanwege hun anti-oorlogshouding, dus schakelde de overgebleven Sapphire haar zus in om haar te helpen. De co-schrijver en associate producer van de film, Tony Briggs, is de zoon van Laurel Robinson, een lid van de echte The Sapphires-groep.