Fons Mariën las van Francis Fukuyama “Identiteit. Waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek” (Atlas Contact). Het was zijn veertiende leestip.
Uit het recente boek van Francis Fukuyama (een vertaling van het Engelse origineel uit 2018) blijkt dat er veel facetten zijn aan de begrippen identiteit en identiteitspolitiek. De auteur gaat terug tot Socrates om het begrip thymos te introduceren als deel van de psyche. Hij vertaalt het als karakter, in die thymos schuilt ook de hunkering naar erkenning van de waardigheid. Ressentiment is juist de wrok om het gebrek aan erkenning. Fukuyama noemt thymos de zetel van de huidige identiteitspolitiek. Want niet alleen individuen streven naar erkenning, maar ook groepen. Die groepen kunnen worden gevormd rond etnie, natie, taal, godsdienst. Maar evenzeer vragen subgroepen die gemarginaliseerd zijn of werden om erkenning: vrouwen, zwarten, immigranten, de LGTB-gemeenschap.
Fukuyama richt zijn blik vooreerst op de filosofische wortels van identiteit en op de historische evolutie, voornamelijk sinds de Franse revolutie . De auteur gaat ook dieper in op hedendaagse kwesties i.v.m. identiteitspolitiek. Zo schrijft hij uitgebreid over de huidige linkse identiteitspolitiek die gericht is op gemarginaliseerde subgroepen (zwarten, vrouwen, de LGTB-gemeenschap). Hij ziet een evolutie: waar vroeger gemarginaliseerde groepen vroegen om erkenning als gelijke, begonnen ze de voorbije decennia veel meer op te komen voor een aparte identiteit voor de leden van de groep en voor erkenning van het specifieke anders-zijn. De subjectieve beleving komt hier centraal te staan. Ter linkerzijde groeit de idee van een cultureel pluralisme dat gericht is op het doorbreken van de hegemonie van de westerse cultuur en waarden. Deze linkse identiteitspolitiek gaat samen met een politieke correctheid waartegen de rechterzijde dan weer sterk in verzet is gekomen. Waarna de auteur dieper ingaat op de gevaarlijke tendensen in de rechtse identiteitspolitiek (o.m. wanneer die zich rond ras groepeert). Hij ziet in de verenging van zowel de linkse als de rechtse identiteitsbeleving “een bedreiging voor de mogelijkheid tot communicatie en collectieve actie”. Hij is ervan overtuigd dat nationalismen niet exclusief hoeven te zijn maar dat “nationale identiteiten kunnen opgebouwd worden rond liberale en democratische politieke waarden”.
Het boek van Fukuyama is heel veelzijdig en behelst meer thema’s dan in deze bespreking aan bod kunnen komen. Hij schetst de filosofische en historische wortels van de identiteitskwestie grondig en gaat dieper in op hedendaagse kwesties zoals multiculturalisme, diversiteit versus de rechtse identiteitsbeleving rond nationalisme. Ook geografisch is dit boek heel verscheiden: hij schrijft evenzeer over de Verenigde Staten en over de EU en individuele Europese landen, als over de Arabische lente en het Rusland van Poetin. De auteur heeft het in dit boek over een hele waaier van kwesties die verband houden met identiteitspolitiek en doet dit met een grondigheid en een diepgang die weinigen hem zullen nadoen.
Fons Mariën
dagelijks iets degelijks 