Het is al tien jaar geleden dat de Duitse cineast en kunstenaar Harun Farocki (foto Андрей Романенко via Wikipedia) is overleden.
Farocki werd geboren als Harun El Usman Faroqhi in Neutitschein , wat nu Nový Jičín in Tsjechië is. Zijn vader, Abdul Qudus Faroqui, was in de jaren 1920 vanuit India naar Duitsland geëmigreerd. Zijn Duitse moeder was geëvacueerd uit Berlijn vanwege de geallieerde bombardementen op Duitsland. Hij vereenvoudigde de spelling van zijn achternaam als jongeman. Na de Tweede Wereldoorlog groeide Farocki op in India en Indonesië voordat het gezin zich in 1958 in Hamburg vestigde.
Farocki, die sterk werd beïnvloed door Bertolt Brecht en Jean-Luc Godard, studeerde van 1966 tot 1968 aan de Duitse Film- en Televisieacademie Berlijn. Farocki maakt sinds 1966 films in een stijl die aansluit bij de Franse ‘Nouvelle Vague’‑beweging van eind jaren ’50. Vanaf het begin waren het niet-narratieve essays over de politiek van de verbeelding.
Door de jaren heen ontwikkelde Farocki een eigen stijl die technisch verfijnd is en inhoudelijk een grote diepgang kent. Politiek, economie en esthetiek doorkruisen elkaar, en hierdoor krijgen de films een sterk reflectieve en kritische kracht.
De ‘beeldmaker’ registreert de werkelijkheid zelden op een objectieve manier. Om beelden ten volle te kunnen ontcijferen en begrijpen, is het volgens Farocki noodzakelijk om terug te grijpen naar onze ‘kennis’ van of herinneringen aan de realiteit. Om dit aspect te belichten, werkt Harun Farocki haast enkel met bestaande beeldopnames van bewakingscamera’s, spionagediensten of amateuristische opnames met handcamera’s. Hij biedt de kijker een nieuwe, kritische blik op deze bestaande, zogenaamd neutrale beelden aan. De realiteit en de voorstelling ervan op film, bestaan voor Farocki in twee parallelle werelden waartussen een dialectiek aanwezig is. Hij monteert de verschillende gerecycleerde beeldfragmenten op zo’n manier dat ze naast kritisch en filosofisch eveneens een grote poëtische kracht krijgen.
Van 1974 tot 1984, toen de publicatie ervan stopte, was hij redacteur van het tijdschrift Filmkritik. Van 1993 tot 1999 gaf Farocki les aan de University of California, Berkeley. Het S.M.A.K. vertoonde in die tijd twee films: Schnittstelle en I Thought I was Seeing Convicts. Schnittstelle is een video‑installatie uit 1995 die de vraag naar het hergebruiken van bestaande beelden behandelt, en de consequenties of relevantie daarvan voor de filmmaker en de toeschouwer bekijkt. De film kan gezien worden als een soort legitimering voor zijn consequente keuze om bestaande fragmenten te gebruiken in plaats van nieuwe beelden. De titel Schnittstelle verwijst naar de verschillende betekenissen van het woord ‘Schnitt’. Enerzijds verwijst het naar de montagetafel van de filmmaker, waar de band ‘verknipt’ wordt; anderzijds naar de wijze waarop de mens zich beweegt in de virtuele wereld van computers, camera’s e.d., namelijk met behulp van klavier, webcam en allerhande netwerkverbindingen.
In I Thought I was Seeing Convicts, op dat moment zijn meest recente film, gebruikt hij beeldmateriaal van de bewakingscamera’s van een van de strengst bewaakte gevangenissen in Amerika. We zien hoe de camera plots inzoomt op een gevecht dat ontstaat tussen twee gevangenen. De bewaking waarschuwt de gevangenen via de luidspreker, en vuurt vervolgens rubberkogels op hen af. Even later wordt met scherp geschoten. Door het weglaten van geluid bij dit fragment en door het feit dat de camera opgesteld staat naast de schutter beklemtoont Farocki het maatschappelijke verband tussen degene die vuurt en degene die filmt; tussen degene met macht en degene die dit registreert. Hierdoor krijgen deze beelden een heel beklemmend en kritisch karakter.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 