650 jaar geleden: eerste geval van “dance mania”

650 jaar geleden was er sprake van een eerste geval van “dance mania”, aldus Wendy Graham op “On this day”. Het gebeurde in Aken en ze legt uit wat er juist gebeurde…

In de Duitse stad Aken begonnen mensen met dansen en leken niet te kunnen stoppen, en al snel sloten anderen zich bij hen aan. Volgens verhalen stopten de dansers dagenlang en soms wekenlang nauwelijks om te eten of te slapen. Het was duidelijk dat de deelnemers niet wilden dansen. Ze werden omschreven als grimassend, uitgeput en vaak met pijn, en ze beefden en trilden terwijl ze doorgingen met dansen. Het verspreidde zich naar Luik, Utrecht, Tongeren en andere steden langs de Rijn.
In 1374 werd het de Sint-Jansdans genoemd voor Johannes de Doper en is het een voorbeeld van een van de vreemdste sociale verschijnselen van de Middeleeuwen in Europa. Het best gedocumenteerde geval van allemaal vond meer dan 500 jaar geleden plaats in de Franse stad Straatsburg en heette de Sint-Vitusdans.
Het begon in 1518 toen een vrouw genaamd Fra Troffea haar huis uit stapte en zes dagen lang ongecontroleerd door de straten begon te dansen. Binnen een week hadden zich honderd mensen bij haar aangesloten en tegen het einde van de maand waren er vierhonderd mensen aan het dansen zonder dat ze leken te kunnen stoppen. Het stadsbestuur probeerde te helpen door medisch advies in te winnen dat hen vertelde dat het te wijten was aan “oververhit bloed”. Waarschijnlijk onverstandig besloten ze de dansers aan te moedigen in de hoop dat ze het gewoon uit hun systeem konden krijgen. Ze ontruimden een marktruimte, zetten gildehuizen open en huurden muzikanten in om hen te begeleiden. Ze regelden zelfs sterke mannen om de dansers te ondersteunen, zodat ze konden blijven dansen. De gevolgen waren fataal en veel mensen stierven door uitputting, hartaanvallen of een beroerte.
Uiteindelijk kwam het stadsbestuur op hun beleid terug en verbood het openbare dansen. Ze stuurden de getroffenen naar een nabijgelegen heiligdom van Sint-Vitus om genezen te worden.
Voorbeelden van dansmanie bleven in heel Europa voorkomen. Soortgelijke gevallen, tarantisme genoemd, deden zich voor in Zuid-Italië. De lokale bevolking dacht dat ze gebeten was door een lokale giftige spinsoort, de Tarantula, en danste dwangmatig in een poging zichzelf te genezen.
De meningen zijn tegenwoordig verdeeld over wat de dansmanie feitelijk veroorzaakte. Reizende religieuze pelgrims zijn naar voren geschoven als mogelijke aanstichters, maar religieuze pelgrims dansen meestal uit vrije wil en het is duidelijk dat deze dansers niet wilden blijven dansen.
Een andere suggestie is moederkorenvergiftiging (bijklauwkoren) door rogge, die LSD-achtige hallucinaties veroorzaakte. Niet in alle getroffen gebieden groeide echter rogge en moederkorenvergiftiging heeft de neiging de bloedtoevoer af te sluiten, waardoor bewegingen meestal moeilijker worden.
Een meer waarschijnlijke diagnose is massahysterie, veroorzaakt door een combinatie van stress en bijgelovig geloof. De uitbraak in Straatsburg vond zeker plaats in een tijd van hongersnood en ontberingen. Er schijnt ook een geloof te zijn geweest dat heiligen dansvloeken op onderwerpen konden uitspreken, en dat deden ze ook. Sint-Vitus werd beschouwd als de patroonheilige van het dansen en was in staat mensen te vervloeken. In Straatsburg werden dansers naar een nabijgelegen heiligdom gewijd aan Sint-Vitus gebracht om genezen te worden.
Terwijl het katholicisme met zijn vurige heiligenverering plaats maakte voor het protestantisme en de opkomst van rationalistische ideeën in heel Europa, lijkt de dansmanie op welke schaal dan ook uitgestorven. Het blijft een heel vreemd voorbeeld waar de menselijke conditie in elk tijdperk toe in staat is. Een modern equivalent is misschien wel de lachepidemie uit 1962 die in Tanganyika uitbrak onder meisjes op een missieschool, die vervolgens achttien maanden lang ongeveer duizend mensen in de omringende gemeenschap trof. En dat is niet om te lachen!

Wendy Graham