Vijftien jaar geleden verscheen van de Catalaanse schrijver Carlos Ruiz Zafon (1964-2020) ‘Het spel van de engel’, een vertaling van El juego del ángel (originele publicatie in april 2008). Het is een prequel op La sombra del viento (‘De schaduw van de wind’), het boek waarmee hij in 2001wereldberoemd was geworden.
“Het spel van de engel” speelt zich weliswaar af bij het begin van de twintigste eeuw, maar op p.50 blikt Zafon toch al vooruit met de volgende bewoordingen: “Het was de tijd van de pamfletten en bommen die in de stegen van de Raval stuiptrekkende, rokende lichaamsdelen achterlieten, de tijd van in het zwart geklede bendes die de nacht doorbrachten met bloedvergieten, de tijd van processies en optochten van heiligen en generaals die naar dood en bedrog roken, van opruiende toespraken waarin iedereen loog en iedereen gelijk had. De woede en haat die er jaren later toe zouden leiden dat men elkaar vermoordde in naam van meeslepende leuzen en gekleurde vodden, begonnen zich al in de vergiftigde atmosfeer af te tekenen.”
De Spaanse burgeroorlog herleiden tot een tijd van “meeslepende leuzen en gekleurde vodden” staat ongeveer gelijk aan de zelfkritiek die Boudewijn De Groot destijds maakte na zijn “Welterusten mijnheer de president”, waarbij hij stelde dat beide kampen evenzeer “in fout” waren. Zowel de Spaanse burgeroorlog als de oorlog in Vietnam waren echter wel degelijk conflicten met een “goede” en een “slechte” kant. Dat wil daarom niet zeggen dat de “goeden” ook “heiligen” waren die nooit ofte nimmer iets verkeerds deden (d’ailleurs on ne peut pas faire une omelette sans casser des oeufs), maar dat essentiële onderscheid is toch wel noodzakelijk.
“Het spel van de engel” refereert ook heel vaak aan Charles Dickens’ “Great expectations”, waardoor men natuurlijk ook vaak aan die andere recente bestseller moet denken, namelijk “The Quincunx” van Charles Palliser. Palliser blijft echter veel dichter bij de realistische traditie van Dickens, aangezien “Het spel van de engel” net als “De schaduw van de wind” enkele magisch-realistische trekjes bezit. Tweemaal gaat het over een “boek over een boek” (in “Het spel” zelfs over meerdere boeken), zodat bepaalde personages van dat boek wel tot leven lijken te komen. In het geval van “De schaduw” wordt het leven van het hoofdpersonage stilaan zelfs een spiegel van het leven van de auteur van het boek in kwestie (dat er een fysieke gelijkenis bestaat tussen beiden is natuurlijk ook niet onbelangrijk). Logisch, de auteur van het “boek in het boek”, Juliàn Carax, zegt immers zelf op p.173: “Books are mirrors: you only see in them what you already have inside you.” (Het mag duidelijk zijn dat ik een Engelse uitgave heb gelezen.) Deze uitspraak wordt trouwens nog eens geparafraseerd door Bea Aguilar op p.399.
Op diezelfde pagina 173 staat over de ontmoeting tussen Juliàn en Penelope Aldaya ook: “He had dreamed about her countless times, on that same staircase, with that same blue dress and that same movement of her ash-grey eyes, without knowing who she was or why she smiled at him. (…) He could barely make out her shape, but he knew she was smiling at him and that somehow she, too, had recognized him.”
Alhoewel de engel uit de titel van “Het spel van de engel” wellicht dient te worden gelezen als “de gevallen engel” (zijnde de duivel) is er daarnaast o.a. ook nog sprake van de beschermengel van het Kerkhof der Vergeten Boeken, dat we – net als de boekhandels van Sempere en Barcelo – al kenden uit “De schaduw van de wind”. In die zin kan “Het spel” dan ook worden gelezen als een “prequel”, al speelt de hoofdfiguur uit “De schaduw” (Daniel Sempere) slechts een bijrol in “Het spel”. Toch alludeert ook de auteur daarop door dit oeroude Faustverhaal samen te vatten als “Hij zei dat hij zijn ziel aan een schaduw had uitgeleverd.” (p.487) Het is dus misschien niet nodig om over “Het spel van de engel” opnieuw een Barcelona-reisgidsje uitgeven over de plaatsen die in dit boek voorkomen, zoals men dat voor “De schaduw van de wind” heeft gedaan, aangezien het grotendeels dezelfde plaatsen zijn.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 