Prof.Verhellen (2): “Kunnen blikken meer kwetsen dan een vuistslag?”

In het gesprek dat we hadden met Dr.Eugeen Verhellen (werkleider bij het Seminarie voor Jeugdwelzijn en Volwassenenvorming van de Rijksuniversiteit van Gent) en waarvan we gisteren het eerste deel publiceerden, hebben we reeds korte metten gemaakt met de jongste voorstellen tot wetswijziging van minister van Justitie Gol. De man wil gewoon meer repressief gaan optreden – wat niets uithaalt, zoals de geschiedenis ons leert – en in zijn visie is geen enkel gecoördineerd beleid terug te vinden. Bovendien is er geen sprake van een geïntegreerde aanpak in samenwerking met andere departementen, al is het duidelijk dat de manier waarop de regering bijvoorbeeld de jeugdwerkloosheid wil bekampen de delinquentie of althans de mogelijkheid tot delinquent gedrag van de jongeren verhoogt.

Nu deze juridische aspecten van de baan zijn, kunnen we dan ook meer de psychologische toer opgaan. Tenslotte is Prof.Verhellen een psycholoog en geen jurist in de enge betekenis van het woord. We bezinnen ons dus nu over de aard van het geweld dat aan de jongeren wordt toegeschreven. Geweld dat misschien wel is toegenomen, maar dan ten koste van ander delinquent gedrag. Immers, zoals we vorige week hebben kunnen vaststellen, de jeugddelinquentie is niet gestegen, maar er is wel een accentverschuiving.

– Eerder in dit gesprek verklaarde u dat er nu misschien wel gemakkelijker een “klappeke” valt. Dat geminimaliseer, is dat niet een beetje het gevolg van een soort van nieuwe moraal? Dat supporters van de tegenpartij in elkaar rammen als “prachtig” wordt beschreven en dat wie daar niet wil aan meedoen een “snotlap” is, dat zal wel niet nieuw zijn, integendeel dat leunt eerder dicht aan bij de vroegere oorlogsmoraal. Dat men echter in linkse kringen bijvoorbeeld verkondigt dat “blikken meer kunnen kwetsen dan een vuistslag” of dat zelfs kleine kinderen wordt gevraagd “of ze soms geen baksteen in de radio werpen” (in “De vroege morgen”, de kinderkrant van het progressieve dagblad van Vlaanderen), dat soort opmerkingen bedoel ik.
Prof.Verhellen: Er is altijd een bepaalde agressie geweest in de maatschappij. En tot voor kort werd bijvoorbeeld in verband met jeugddelinquentie en meer bepaald dan de bendevorming de theorie aangekleefd dat deze vooraf werd gekenmerkt door de hang naar agressie. Dat is een naïeve theorie, niet in het minst omdat men eraan toevoegde dat die agressie voornamelijk in de lagere sociale klassen aanwezig was. En onderzoek heeft dat zelfs bevestigd.
De naïeve opvattingen over de agressie in de middenklasse en de hogere klasse werden echter vlug weerlegd door tegenonderzoek. Het gehalte agressie is daar immers tenminste even groot, maar dan op een “gesocialiseerde” manier. Er is een tijd geweest dat voetbalagressie, binnen de lijnen van het voetbal, een getolereerd amusement was. Het is pas later dat de agressie zich heeft verlegd buiten de lijnen en tussen de toeschouwers. Naar analogie met dit voorbeeld zou men kunnen opmerken dat er in de middenklasse steeds een aantal spelletjes hebben bestaan, waarbinnen men z’n agressiviteit kon botvieren. Agressie is dus altijd aanwezig geweest, alleen wordt het nu een beetje openlijker beleden dan anders. Dat merkt men in televisieprogramma’s, literatuur, theater en noem maar op. Met andere woorden, jongeren worden eigenlijk opgevoed met een serieuze brok agressie.
Anderzijds zou ik niet durven zeggen dat ik “minimaliseer”. Het is gewoon een reactie tegen mensen die langs de andere kant overdrijven, zo van “’t zijn de jongeren”, … Ik zou die mensen aub een beetje realiteitszin willen doen krijgen. Nogmaals, als hier iemand binnenkomt om je installatie mee te nemen dan ga je niet zeggen: “Prima gedaan, kerel, want jij bent voor mij een symbool van …”.
– Maar is er tegenover het electoralisme van Gol ook niet een zeker electoralisme van links om het bestaan van die agressie gewoon te ontkennen? En dan vraag ik me af, naar aanleiding van tal van artikels die ik er in dit verband heb op nagelezen, of dit niet vooral gebeurt door mensen die er veraf staan. De Brugse politiecommissaris heeft dit bijvoorbeeld verklaard naar aanleiding van de fameuze match F.C.Brugge-Anderlecht. Wanneer er incidenten zijn in het publiek en de politie komt tussen dan wordt die natuurlijk uitgejouwd. Maar, zo zegt de man, dat gebeurt dan wel vanuit de tribunes waar men lekker veilig staat. Hetzelfde zou men trouwens kunnen stellen over het zogenaamde racisme in de volksbuurten. In villawijken is het namelijk heel gemakkelijk anti-racist te zijn.
Prof.Verhellen: Ik blijf erbij: er is een gehalte agressie in de samenleving aanwezig, of men die nu opdeelt in sociale klassen of in links/rechts, dat speelt geen rol. Een typisch voorbeeld uit onze tijd is natuurlijk met de sherry in de hand naar de B-52 bommenwerpers zitten kijken die hun bommen afwerpen op Viëtnam, zo ging dat ongeveer. Dat was dagelijkse kost. En ook kinderen krijgen dat voortdurend gepresenteerd. Ik vind ook niet dat men hen dat moet onthouden. Je moet natuurlijk niet overdrijven door dat te stimuleren. Dat valt dan onder de verantwoordelijkheid van het beleid van die krant of van dat medium. In de lagere klassen is het alleen maar duidelijker, terwijl de anderen dat kunnen sublimeren door bijvoorbeeld met een Porsche te gaan rondrijden tegen 250 per uur, wat even goed een uiting is van agressie dan met een brommer rond toeren en eventueel nog met een ketting zwaaien. Het verschil is dat het ene een snelheidsovertreding is, dus politierechtbank, en het andere kon een plaatsing betekenen tot z’n eenentwintig jaar …
HET IRRATIONALISME IN HET GEWELD
– Maar die agressie die er dan is, die moet je als maatschappij, zo dacht ik althans, toch proberen binnen de perken te houden. Ik vraag me in dat verband echter af of er vaak niet te rationeel wordt gedacht over geweld. Zo blijkt bijvoorbeeld de theorie onhoudbaar dat rellen op voetbalvelden of rockfestivals te wijten zouden zijn aan “slecht spel”. Als men keet wil schoppen, dan doet men het ook. Samenhangend daarmee kan men dit ook over bepaalde therapieën zeggen. Zo zijn er die om “fair-play” roepen. Dit zijn dan regels die in samenspraak met de delinquenten worden opgesteld en die niet van bovenaf worden opgelegd. Maar wat moet men daarmee als men ziet dat zelfs een kind van negen in het hospitaal wordt geslagen omdat het toevallig de verkeerde clubkleuren draagt?
Prof.Verhellen: Dat voorstel van die “fair-play” verwijst blijkbaar naar een artikel dat ik niet ken en zo op het eerste gezicht lijkt het me inderdaad iets zeer merkwaardigs. Maar als antwoord op uw vraag kom ik dan terug bij mijn stokpaardje, dat andere beleid. Inderdaad, sinds jaren worden wij beziggehouden. We worden dus niet gestimuleerd om vanuit onszelf iets te doen, maar we worden verondesteld bezig te zijn met datgene wat men ons aanbiedt. Met andere woorden, al jaren – ook ten tijde van hoogconjunctuur – kweekt men een cultuur aan van zich te laten leven, een passief leven dus in plaats van een actief. Nu voelt men dat natuurlijk nog sterker aan. Onze samenleving heeft blijkbaar geen ruimte gecreëerd om zélf iets te doen. Want in wezen is een mens creatief! Als je dit nu op agressie betrekt, dan zou je kunnen stellen dat agressie hét bezigheidsspel aan het worden is. De enige manier waarop de mens nog kan tonen dat nog – zij het op een impulsieve manie – “creatief” kan zijn, waarmee men met andere woorden wil zeggen: “Ik bén iemand”. Als je daartegen iets wil doen, moet je natuurlijk niet méér van die dingen aanbieden, maar ook niet verder gaan met onderwijs of louter consumptieve gedragingen. Want ook in het onderwijs moet je “consumeren” wat voorgedacht is. We moeten dus een beleid ontwikkelen waarin mensen zélf iets in handen kunnen nemen. Dat is natuurlijk een beleid op lange termijn, men zegt zoiets trouwens al jàààren. Alleen zou je daar nu kunnen aan toevoegen dat nu ook criminlogen dat beginnen zeggen. Naar mijn oordeel is dit het enige antwoord op de toename van de openlijkheid van de agressie. Dat is natuurlijk geen therapie, maar een andere ideologie. Maar ik weet niet of dit een antwoord is op uw vraag?
– Ergens wel, maar ik blijf nog een beetje met dat irrationalisme zitten. Ik zie in dat verband een link met het heil dat velen, ook jongeren, zoeken in het fascisme, wat immers toch ook moeilijk zuiver rationeel kan worden verklaard. Het is mijns inziens niet toevallig dat de fameuze “bommenwerper” op Ajax-FC Den Haag een lid was van de extreem-rechtse Centrumpartij?
Prof.Verhellen: Inderdaad, dat is zeker niet toevallig. Het is precies in die sfeer dat zo’n stromingen ontstaan. Het zou ons natuurlijk te ver leiden om daarop in te gaan, maar ik moet er toch geen tekeningetje bij maken, veronderstel ik, dat er een correlatie is tussen crisis en fascisme. Het is een historisch gegeven bijna. En je zou kunnen zeggen, wil je dat fascisme vermijden, dan sta je weer voor hetzelfde, namelijk een ander beleid creëren. Vraag mij niet wie dat nu precies moet doen, maar er moet een andere weg worden genomen. Met repressie los je het zeker niet op, want dat draagt in zich óók fascistische kenmerken.
– En de roep om orde al evenzeer. Je zit hier dus met een driehoek (orde-agressie-repressie) die mekaar bekampt, maar die wel telkens in diezelfde sfeer zit?
Prof.Verhellen: Precies, daarom heb ik altijd schrik voor de reflex om àndere zondebokken te zoeken. Een gewone man op straat die in zo’n angstsfeer leeft en die overal verdachte jongeren of verdachte buitenlanders ziet, die gaat inderdààd ook gemakkelijker iets zien dat niet pluis is. Maar toch is dit nog wat anders dan het fascisme natuurlijk. Het is niet omdat iemand om “ordre” roept dat het een fascist is. Met andere woorden in een sfeer van angst maak je inderdaad een bredere bedding voor het fascisme. Vrij onbewust dan wel. Vele mensen stappen mee, zonder te weten waarméé ze meestappen. Trouwens het is een kenmerk geweest van het fascisme dat men precies van die mensen heeft geprofiteerd: ich habe es nicht gewusst! Dat is juist de alertie die wetenschapsmensen, journalisten, politiekers zouden moeten hebben. Maar je kunt natuurlijk van bepaalde politieke partijen niet anders verlangen, omdat ze het zelfs in hun partijprogramma schrijven! Zo lopen ze eigenlijk op de kant van het mes.

In onze cursus “moeilijke woorden” hebben wij het volgende week over appreciatierecht, legaliteitsprincipe, strafwaardigheid, socialisatiedynamieken, selectiedynamieken en het reactieapparaat. Verder verneemt u waarom het voordeliger is een oud vrouwtje te beroven i.p.v. een punkmeisje en hoe de staat jeugdige delinquenten leert hoe ze zich in de maatschappij als homoseksuele communards zouden kunnen integreren. Kortom, “de jeugd als slachtoffer”.

Referentie
Ronny De Schepper sprak met prof.Eugeen Verhellen: “Kunnen blikken meer kwetsen dan een vuistslag?” De Rode Vaan nr.7 van 1983

POST SCRIPTUM: Man neergestoken om boze blik
“In Doornik is een veertiger zaterdagochtend rond 07.15 uur neergestoken. De twee verdachten zijn opgepakt. Toen de man twee jongeren kruiste en hen ‘boos aankeek’, haalde een van hen een mes boven en stak hij het slachtoffer neer. De man werd opgenomen in het ziekenhuis en verkeerde in levensgevaar. Intussen is het gevaar geweken voor het slachtoffer. De twee verdachten, twee jongeren uit Doornik, werden opgepakt.” (Belga, 6/8/2007)