Het aforisme is een korte, in prozavorm geformuleerde, kerngedachte. Volgens Georges Van Acker, dichter en ook notoir aforist (« Parels en Stenen », 1968) moet het aforisme relativeren, spotten, tot nadenken stemmen. Daarom nu een nieuwe bundeling aforismen van zijn hand onder de titel « Bezeten van vrijheid ».
Geen pamfletten of essays schrijft hij in zijn inleiding, over dat thema werd door andere kunstenaars of door organisaties als Amnesty International al voldoende geschreven.
« Een aforist spaart niets of niemand, ook zichzelf niet » vervolgt hij en het woord bij het woord voegend aforiseert hij ergens « Aforisme: een puntige formulering van gedachten die door anderen gedacht werden ». Waarmee Georges Van Acker, actief in de arbeidersbeweging en vele jaren hoofdredacteur van het literaire tijdschrift Kruispunt zichzelf toch teveel oneer aandoet. In deze nieuwe bundel bewijst hij immers eens te meer dat hij voortdurend alert is voor alles wat om hem heen (de dagdagelijkse realiteit én het wereldgebeuren) gaande is. En dat hij daarover zinnig nadenkt en die ideeën snedig weet te verwoorden. Dat hij op de realiteit inspeelt met algemeen-geldende waarheden die hijzelf dusdanig relativeert dat het geen waarheden maar opinies lijken. Politiek, maatschappij, de mens, het ouder worden, seks, kunst, geweld, de media… niets ontsnapt aan de aandacht van Van Acker. Zodat zijn boekje niet misstaat op de nachttafel, want het is nog altijd goed in ’t eigen hert te kijken ’s avonds voor het slapengaan. En met Van Acker kijk je dus zelfs iets verder. Mag ik u alvast enkele voorbeelden ter overweging en ter illustratie meegeven?
« Men verovert heel wat gemakkelijker de macht dan de vrijheid. »
« Geluk is niets anders dan realist en poëet zijn terzelfdertijd. »
« Trouw zijn aan iets is vooral kritisch staan tegenover dit iets. »
« De werkelijkheid als waarheid aanvaarden, is onvoldoende. Men moet de waarheid tot werkelijkheid maken. »
Leuk ook wanneer Van Acker zich in zijn laatste aforismen meet met Goethe en Voltaire. Leuk, en waardevol als afstapjes naar eigen ideeën, zijn deze aforismen die dus zo’n beetje de vrijheid als vaandel hebben. Zoals ze Van Acker als schepper hebben : het verband tussen beide moge voldoende duidelijk wezen.
Een tweede bundel aforismen komt van Rik Lanckrock. Het is duidelijk — en dat is een blijde vaststelling — dat het monopolie van BZN Phil Bosmans hiermee doorbroken wordt en er dus ook ter linkerzijde kansen benut kunnen worden tot het samenstellen van stichtende almanakken. « Aforistische overwegingen » noemt Lanckrock zijn bundel omdat het niet louter echte aforismen zijn maar ook « bondig geformuleerde overwegingen » zoals hij zelf zegt in de spiegeldialoog die hij als epiloog in het boekje opnam en die het minst geslaagde deel ervan is.
Schrijven, voor de criticus, essayist, dichter, theaterman Lanckrock, is dat enerzijds verwoordingsdrang en pas anderzijds communicatie. Iets wordt pas reëel wanneer hij het onder woorden kan brengen, op papier of rechtstreeks naar een publiek toe. In dat schrijven, dat blijkt ook uit zijn selectie aforismen, gaat zijn voorkeur als humanist uit naar het sociale engagement. Voor Rik Lanckrock bestaat er geen « waarheid ». Vandaar dat bepaalde teksten dubbelzinnig lijken maar het niet zijn. Het is de mens zelf die dubbelwaardig is en daarom zijn bepaalde uitlatingen verschillend van klemtoon, nooit van fundamentele visie.
In dit boek werd alles gerubriceerd, wat de leesbaarheid en eventueel ook de bruikbaarheid voor citering bevordert. Dat de rubriek « Varia » veel herbergt is inherent aan het feit dat de waarheid zich niet altijd in een rubriek laat vatten. Mag ik ook hier even grasduinen voor u?
« Theaterlui die enkel voor zichzelf spelen kunnen dan misschien wel prachtig masturberen maar nooit bevruchten. »
« Velen hebben enkel idealen nodig om te vluchten in het martelaarschap. »
« Ik vind de mens zo formidabel dat ik geregeld wegvlucht in de eenzaamheid om over hem na te denken. »
Het milde sarcasme van Lanckrock dus. Geschikt om naast Van Acker op de nachttafel te liggen, Van Acker over wie hij trouwens getuigt « Bij V.A. is schrijven een middel om zeer precies zijn verantwoordelijkheid in de maatschappij vast te leggen, om scherp te getuigen van zijn levenshouding. Zijn aforismen geven blijk van een verrassend diep en rijp inzicht in het bestaan, de maatschappijen de ethiek van de vrije mens, die de dictatuur verafschuwt. »
Waaruit ik besluit: « Wanneer je één aforist ontmoet, kan een tweede niet veraf zijn ». Goed zo?
Referenties
Johan de Belie, Puntig en snedig, De Rode Vaan nr.25 van 1987
Georges Van Acker, Bezeten van Vrijheid, Uitg. H, Schoten, 1987, 74 blz.
Rik Lanckrock, Aforistische overwegingen, De Vries-Brouwers, Antwerpen, 1987, 85 blz., 395 fr.
dagelijks iets degelijks 