“Waarom niet de waarheid?” vraagt Mireille Cottenjé zich af in haar vorige boek voor opgeschoten jongeren, dat in 1981 door de ondertussen failliete uitgeverij Lotus werd uitgegeven. Een titel die Cottenjé’s instemming niet wegdroeg evenmin als de omslag waarop wijzelf ook kritiek hebben. Daarom werd het enkele jaren later heruitgegeven als “Het Grote Onrecht” in de jeugdreeks van Manteau.
“Waarom niet de waarheid?” zo vraagt de tienjarige Paule zich af. Waarom mag zij niet weten wat er met haar vader gaat gebeuren nadat hij is opgepakt door de Gestapo? Waarom wordt haar vriendje afgeranseld omdat hij haar zijn geërecteerde penis toont? Waarom wordt haar oudere vriendin bij de bevrijding kaal geschoren omdat ze het met een Duitse deserteur aanlegde? Waarom mag ze niet weten dat haar moeder nog een kind gaat baren?
Al die vragen maken duidelijk dat het hier om een “inwijdingsroman” gaat, waarbij – typisch voor het genre – seks en geweld, leven en dood dus, met elkaar in verband worden gebracht. Zo te zien is Paule uit “Waarom niet de waarheid?” dan ook de vrouwelijke tegenhanger van Johannes Wouters uit “De Bevrijding” van Emile Degelin. Maar de doelgroep – en bijgevolg ook de stijl – van beide werken is natuurlijk verschillend.
Cottenjé vermijdt zoveel mogelijk getheoretiseer. 125 bladzijden lang wordt er in schema’s gesproken. De goeden en de slechten. De witten en de zwarten. En dan op de twee laatste bladzijden wordt alles wat voorafgaat gerelativeerd omdat Paule ook nà de bevrijding (én haar persoonlijke inwijding door het meemaken van de geboorte van haar broertje) met geweld wordt geconfronteerd. Onrechtvaardig geweld uitgeoefend door de “goeden”. Hoe zit dat nou? Maar het boek is uit, de vragen blijven, een happy end hoort niet meer in een geëmancipeerd jeugdboek.
Nu is dit laatste wel juist, maar dan moet je de jongeren voedsel geven om zelf analyses te kunnen maken. En dat is een ontbrekende schakel in dit (voor de rest behoorlijk) werk. In haar schrik om niet te theoretisch te zijn, verwaarloost Cottenjé de ideologische achtergrond totaal. De “Moffen” zijn beesten, ja, daarvoor wordt zelfs De Roode Vaan er tot driemaal toe bijgehaald. Maar waarom zijn het beesten? Zijn ze dat van nature? Werd hen dat geleerd? Zijn alle “Moffen” hetzelfde?
Wegens dat euvel kan het slot ons niet bevredigen. Zeker, er zijn onrechtvaardigheden gebeurd bij de bevrijding. Zeker, onschuldigen werd het leven zuur gemaakt. Maar even zeker is het dat “deftige” collaborateurs vrijuit konden gaan. En even zeker is dat wat bij de enen uitzondering, bij de anderen regel is. Maar om dat allemaal duidelijk te maken volsta je niet met een oppervlakkige verklaring van een paar begrippen als socialisme en (anti-)klerikalisme (pagina 60). Op zijn minst had ook het fascisme als ideologie een beurt moeten krijgen. Opdat dit boek geen verwarring zaaie en een duidelijker waarschuwing zou zijn tegen het enige echte fascisme en niet “het fascisme zowel van links als van rechts” zoals een modezinnetje de laatste tijd luidt.
Referentie
Ronny De Schepper, Fascisten of “moffen”? De Rode Vaan nr.48 van 1981
dagelijks iets degelijks 
‘Waarom niet de waarheid?’ werd volgens mij niet heruitgegeven als ‘Het grote onrecht’ (dat trouwens wél een boek van Cottenjé is), maar als ‘Te klein voor de waarheid’.
LikeLike