Vandaag is het tachtig jaar geleden dat de Duitse sprinter Toni Merkens stierf aan het Oostfront, precies op dezelfde dag dat Adolf Hitler een aanslag overleefde die werd gepleegd door kolonel Claus von Stauffenberg. Ik contrasteer hem altijd met zijn vriend en levenslange concurrent Albert Richter, eveneens afkomstig uit Keulen, die in 1940 door de nazi’s is neergeschoten. Beide mannen stonden dus aan de tegenovergestelde kant van de barricade, maar beiden ondergingen ze hetzelfde tragische lot.
In 1933 won Toni Merkens zijn eerste Duitse sprintkampioenschapstitel. In 1934 kon hij dit succes herhalen en won hij ook de Open British Championships en de Grand Prix de Paris. Op de Wereldkampioenschappen baanwielrennen in Leipzig in hetzelfde jaar behaalde hij de vierde plaats. In 1935 won hij opnieuw de sprintkampioenschappen van Duitsland en Groot-Brittannië, evenals de Grand Prix van Parijs.
Op het WK van 1935 in Brussel wist Merkens ook de titel te veroveren toen hij in de finale de Nederlander Arie van Vliet met 2-1 versloeg. Op de Olympische Spelen van 1936 in Berlijn werd Merkens na het succesvolle seizoen 1935 als favoriet beschouwd. In de finale ontmoette hij van Vliet opnieuw. Merkens won beide reeksen, maar Oranje protesteerde tegen de uitslag van de eerste reeks omdat Merkens van Vliet had gehinderd. De jury neemt een merkwaardige beslissing: de uitslag wordt gehandhaafd, maar Merkens moet wel honderd goudfrank boete betalen. In het orgaan van de wielerbond bedankt Merkens Hitler omdat het dankzij hem is dat hij de Olympische titel heeft behaald. Er bestaat ook een foto van hem waarbij hij de Hitlergroet brengt, maar dat is een foto van Getty Images en daar begin ik niet aan. Direct na de Olympische Spelen van 1936 werd Merkens prof. In 1937 werd hij tweede in het Duitse kampioenschap sprint, na… Albert Richter.
Van dan af was Richter hem altijd te sterk, tot hij dus bij het begin van 1940 werd vermoord. Aangezien Richter een populaire vedette was, werd het nieuws uiteraard niet op die manier bekend gemaakt (men sprak over een ski-ongeval), maar in Berlijn riep Merkens onze Jef Scherens bij zich in de cabine en… “Hij fluisterde in mijn oor – want ze durfden toen natuurlijk niets luidop zeggen – hoe hij doodgeschoten was, namelijk dat hij gepakt was op de grens in Bazel en daarna naar Keulen getransporteerd. En daar hebben ze hem in de gevangenis gestopt. Dat is wat Merkens me heeft gezegd, hé! En de bewakers van ‘t prison zouden toen aan Richter gezegd hebben: luister, daar is niks aan te doen, deviezensmokkel, dat betekent fusilleren, maar we geven u een kans, we zullen de poort openlaten en tracht te gaan lopen. En Richter heeft, ter goeder trouw zeker, gedacht dat ze het goed met hem meenden en toen hij ging lopen hebben ze hem neergeschoten. Zo heeft Toni Merkens mij verteld, maar die is nu ook dood, hé, hij is gesneuveld op ‘t Russisch front. ‘t Is dus wel een goede bron. Ik zie niet in waarom hij zou gelogen hebben.”
Men zou kunnen denken dat Merkens nu vond dat de weg voor hem open lag, maar hij maakte integendeel een merkwaardige carrière shift: hij werd halve fond renner! Hij werd Duits kampioen in 1940 en tweede in 1939 en 1941. In 1942 werd Merkens opnieuw Duits kampioen in de sprint en opnieuw tweede bij de stayers. Merkens werd in hetzelfde jaar opgeroepen. Aan het oostfront raakten granaatscherven hem tussen zijn hart en longen. In 1944 werd hij in een ziekenhuis in Wildbad ziek met meningitis en stierf.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 