Vijftig jaar geleden: “Tinker, tailor, soldier, spy” (John Le Carré)

Vijftig jaar geleden verscheen “Tinker, tailor, soldier, spy” van John Le Carré.

Tinker Tailor Soldier Spy (*) is de vijfde spionageroman van John le Carré waarin het personage George Smiley voorkomt (de eerste vier zijn: Call for the Dead , A Murder of Quality , The Spy Who Came in from the Cold en The Looking Glass War) en de gefictionaliseerde inlichtingendienst van ‘het Circus’. Twee van de personages, Peter Guillam en Inspector Mendel, verschenen voor het eerst in Call for the Dead , terwijl Control verscheen in The Spy Who Came in from the Cold. Met Tinker Tailor Soldier Spy keerde le Carré terug naar de wereld van de spionagefictie nadat zijn niet-spionageroman, The Naive and Sentimental Lover, door critici in de grond werd geboord. 

Toen Tinker Tailor Soldier Spy in 1974 werd gepubliceerd, lagen de onthullingen over de aanwezigheid van Sovjet-dubbelagenten in Groot-Brittannië nog vers in het geheugen van het publiek. Het grote publiek werd voor het eerst op de hoogte gebracht van de samenzwering in 1951 na de plotselinge vlucht van Donald Maclean (1913–1983, codenaam Homer) en Guy Burgess (1911–1963, codenaam Hicks) naar de Sovjet-Unie. De verdenking viel onmiddellijk op Kim Philby (1912–1988, codenamen Sonny, Stanley), die uiteindelijk in 1963 naar de Sovjet-Unie vluchtte. Na de vlucht van Philby kreeg de Britse inlichtingendienst bekentenissen van Anthony Blunt (1907–1983, codenaam Johnson) en vervolgens 
John Cairncross (1913–1995, codenaam Liszt), die tegenwoordig worden gezien als de laatste twee van een groep van vijf. Hun betrokkenheid werd jarenlang geheim gehouden: tot 1979 voor Blunt en 1990 voor Cairncross. De naam Cambridge Four evolueerde naar de Cambridge Five nadat Cairncross was toegevoegd. De vijf waren opgeklommen tot zeer hoge posities in de Britse diplomatieke dienst. 

John le Carré, wiens echte naam David Cornwell was, werkte in de jaren vijftig en begin jaren zestig als inlichtingenofficier voor MI5 en MI6 (SIS). Het overlopen van hoge SIS-officier Kim Philby naar de USSR in 1963, en de daaruit voortvloeiende compromittering van Britse agenten, was een factor in de beëindiging van Cornwells inlichtingencarrière in 1964. Le Carré putte ook uit de paranoïde sfeer die werd gecreëerd door het hoofd van de contraspionagedienst van de CIA, James Jesus Angleton, die na Philby’s afvalligheid ervan overtuigd raakte dat er andere mollen actief waren op het hoogste niveau van de westerse inlichtingendiensten.

‘Tinker, Tailor, Soldier, Spy’ is het eerste boek in Le Carré’s  Quest for Karla-trilogie, waarvan het tweede en derde deel ‘The Honourable Schoolboy’ (1977) en ‘Smiley’s People’ (1979) zijn.  John le Carré noemde het een van zijn vier beste romans tijdens een interview op 5 oktober 2008 op BBC Four. De andere beste werken die hij selecteerde waren ‘The Spy Who Came in from the Cold’, ‘The Tailor of Panama’ en ‘The Constant Gardener’.

Bij het zien van de verfilming door Tomas Alfredson in 2011 heb ikzelf zo goed als niks gesnapt van de plot, maar dat zal dan wel aan mij liggen, want John Le Carré was executive producer van de film en made his second cameo appearance (as a slightly drunken guest at the Christmas party) in a filmed adaptation of his work after The Little Drummer Girl (1984), hij zal dus wel tevreden geweest zijn met het resultaat.

Deze filmremake werd tweeëndertig jaar na de beroemde tv-serie Tinker Tailor Soldier Spy  (1979) gemaakt en uitgebracht, een kleine dertig jaar na het vervolg Smiley’s People (1982) en zevenendertig jaar na de eerste publicatie van ‘Tinker, Tailor, Soldier, Spy. Gary Oldman  was de vijfde acteur die George Smiley speelde in film en televisie. Zijn voorgangers zijn onder meer Rupert Davies,  de eerste in “The spy who came in from the cold” (1965); James Mason in “The deadly affair” (1966) waarin Smiley werd omgedoopt tot Charles Dobbs; Alec Guinness speelde hem tweemaal in “Tinker Tailor Soldier Spy” (1979) en “Smiley’s People” (1982), terwijl Denholm Elliott tot dan toe de laatste persoon was die Smiley twintig jaar eerder speelde in “A Murder of Quality” (1991).

Ronny De Schepper (gebaseerd op Wikipedia)

(*) De titel verwijst naar het kinderrijmpje Tinker Tailor.