Claude Debussy (1862-1918)

Vandaag is het al 105 jaar geleden dat de Franse componist Claude Debussy is overleden.

Er was een tijd dat genieën niks konden misdoen. Het was blijkbaar voldoende dat men bijvoorbeeld mooie muziek schreef om ook een immoreel egocentrisme in zijn privé-leven goed te praten. Dat was bijvoorbeeld het geval met Debussy. Als men er een encyclopedie van enige jaren geleden op naslaat dan kan men lezen dat die of die vrouw “hem niet begreep” of “hem niet voldoende kon inspireren“. Het wordt echter tijd dat een en ander wordt gedemystificeerd.

De vrouwen van Claude Debussy

In 1884 kreeg de toen 28-jarige Claude Debussy de prestigieuze Prix de Rome, maar veel geld of bijval leverde hem dat niet op. Hij was er zelf trouwens ook niet blij mee, aangezien hij hem had gewonnen met een cliché-product, waarvan hij op voorhand gedacht had dat het wel in de smaak zou vallen.
Bij zijn terugkeer in Parijs drie jaar later ging hij samenleven met Gabriëlle Dupont. Vanwaar ze kwam, wist niemand, noch hoe ze het geld verdiende waarmee ze Debussy tien jaar lang onderhield. Dat weerhield hem trouwens niet links en rechts te vlinderen, zodat de zelfopofferende Gabriëlle ten einde raad zichzelf neerschoot.
Ze overleefde het voorval echter en kwam terug naar de Franse componist, tot deze in 1899 huwde met Rosalie Texier. Van Gabriëlle werd niets meer vernomen tot ze veel later ergens in Rouen herkend werd in een zeer behoeftige staat.
Ook het rijk van Rosalie was echter van korte duur. “Haar stem doet het bloed in mijn aderen stollen,” vond Debussy op de duur en hij verliet haar. Ook Rosalie nam zich voor een einde te maken aan haar leven en zij deed dit met meer succes dan haar voorgangster.
Haar dood raakte echter de koude kleren niet van Debussy die in 1905 hertrouwde met Emma Bardac, de moeder van één van zijn leerlingen. Zij was ouder dan Debussy, maar erg rijk en weinigen twijfelen eraan dat dit laatste meer doorwoog dan eender welke andere overweging. Ze kregen een kind, Chouchou, dat echter geboren werd nog voor Emma gescheiden was van haar eerste man, de bankier Raoul Berdoc (dat maakt dus dat zij mijnheer en mevrouw Berdoc-Bardac waren).
Als Debussy van zijn kant in “Le Chat Noir” Eric Satie leert kennen, wilde hij van dan af even nonconformistisch gaan leven als deze laatste. Dat dandyisme zou hij nog volhouden tot het einde van de Eerste Wereldoorlog. Dan ging met hem ook definitief de negentiende eeuw ten einde…

Claude Debussy en de Graal

De houding van Debussy tegenover de vrouwen is symptomatisch voor zijn hele leven. Zelfs zijn beste vriend uit zijn jeugd, Paul Vidal, schreef dat hij enkel en alleen aan zichzelf dacht. Zijn credo was immers: «Il faut s’efforcer d’être un grand artiste pour soi-même et non pour les autres. Je veux oser être moi-même et souffrir pour ma vérité. Ceux qui ressentent à ma façon ne m’en aimeront que davantage. Les autres m’éviteront, me haïront. Je ne ferai rien pour me les concilier.» Misschien daarom dat hij het gebracht zou hebben tot grootmeester van de Prieuré de Sion, een geheime organisatie waarvan de Tempeliers een soort “politiemacht” vormden, om de “graal” te verdedigen. Sinds het verschijnen in 1982 van het boek “The Holy Blood and The Holy Grail” van Henry Lincoln weten we dat het eigenlijk niet “san graal” (de heilige graal) is maar “sang raal”, waarbij “raal” staat voor “real”, “royal”, koninklijk bloed dus. En dat zou dan het bloed van Christus zijn die samen met Maria Magdalena een nageslacht zou hebben voortgebracht. En dat nageslacht zou dan in Zuid-Frankrijk (de Languedoc) verder hebben bestaan. Hieruit zou dan de dynastie van de Merovingers zijn voortgekomen en hiermee zitten we via Clovis wel erg dicht in de buurt van het Front National, dat de figuur van Clovis naar voren schuift als symbool voor hun extreem-rechtse ideologie.
Nogmaals, Debussy’s houding van “Alexander” (alles voor mij en niks voor een ander) zou daar op het eerste gezicht wel in passen, maar anderzijds bezit die Prieuré ook een fabelachtige schat (in de twee betekenissen van het woord) en als Debussy daarvan dan aan het hoofd stond, kan men zich juist afvragen waarom hij zich om financiële redenen blijkbaar moest inlaten met vrouwen die hij eigenlijk niet kon uitstaan. Tenzij de schat slechts in één betekenis van het woord fabelachtig zou zijn natuurlijk…

Claude Debussy en Maurice Maeterlinck

Of misschien is het hele verhaal wel een fabel. Wie er echter geloof in schijnt te hebben gehecht was niemand minder dan de Gentenaar Maurice Maeterlinck (1862-1949), waarmee Debussy (voor zover hij daartoe in staat was) tamelijk goed bevriend was. Tenslotte was hij het toch die “Pelléas et Mélisande” op muziek zette (van 1892 tot 1902). De vriendschap kwam echter onder druk te staan toen niet Georgette Leblanc, de minnares van Maeterlinck, maar de Amerikaanse Emily (voor Fransen: Amélie) van Zandt voor de vrouwelijke titelrol werd uitgekozen. Maar daarmee was de kous nog niet af, want toen Amélie van Zandt huwde met Philippe Léas kondigde “Le Figaro” het huwelijk aan als dat van “P.Léas et Mélie Zandt”. Debussy kon de grap helemaal niet appreciëren, maar hij had op dat moment sowieso niet veel reden tot lachen, want zijn vrouw Emma Bardac betaalde zijn avontuurtjes cash terug door hem met te bedriegen met concurrent Gabriel Fauré!

Claude Debussy en Pierre Louÿs

Het is ene Henri de Régnier die van Maeterlinck de toestemming heeft bekomen voor Debussy om zijn toneelstuk op muziek te zetten. Een andere vriend, schrijver Pierre Louÿs vergezelde Debussy in de herfst van 1893 naar Gent om persoonlijk met Maeterlinck te gaan praten. Louÿs ging vooral mee uit curiositeit om zijn geboortestad eens te zien (zijn ouders waren uit het politiek woelige Parijs gevlucht, maar keerden nadien weer). Hij was er immers sedertdien nog nooit geweest.
Louÿs was ook diegene die de “Chansons de Bilitis” had geschreven. Die werden door Debussy op muziek gezet. Niet alleen in de gezongen versie uit 1897 die redelijk bekend is, maar ook als balletmuziek die slechts één keer is uitgevoerd en daarna totaal werd vergeten. Dat het bij één opvoering is gebleven, had ongetwijfeld te maken met het feit dat bij die opvoering vijf jonge meisjes de gedichten van Louÿs voordroegen in een antiek gewaad dat nog weinig aan de verbeelding overliet en op bepaalde momenten zelfs helemaal naakt. Tussendoor dansten ze op de muziek die Debussy schreef voor twee harpen, twee fluiten en een celesta (deze laatste partituur is verloren gegaan en werd pas onlangs “gereconstrueerd” door Pierre Boulez). Een bewerking voor vierhandige piano heeft als “six épigraphes antiques” wel een zekere populariteit gekend.

Claude Debussy en Richard Wagner

Volgens de schrijvers van het boek over de Graal zou Debussy reeds grootmeester zijn geworden in 1885 (door een drukfout staat er eigenlijk zelfs in 1855, wat nog vóór zijn geboorte zou zijn, p.124), wat weinig aannemelijk is, want buiten die Prix de Rome had Debussy op dat moment helemaal nog niets gepresteerd. Anderzijds was hij in die tijd wel een groot bewonderaar van Richard Wagner, die – hoeft het nog gezegd – ook een sterke interesse aan de dag legde voor de Graal-problematiek. Daar staat echter dan weer tegenover dat die verering een paar jaar later omsloeg in afwijzing (het fameuze zinnetje van Rossini, “de beaux moments mais de longues quart d’heures”, zou een parafrase kunnen zijn van zijn kritiek) nadat Debussy kennis had gemaakt met “Boris Godoenov” van Moessorgski. Zelfs “Parsifal”, waarin “les beaux moments” blijkbaar het meeste voorkwamen, zou hij juist op het gebied van het libretto sterk aanvallen. Nochtans beweren sommigen dat Parsifal, de reine ridder, juist het verhaal vertelt van de verdedigers van “le sang royal”…

Referentie
Ronny DE SCHEPPER, Claude Debussy had geen “heilig bloed”, http://www.ronnydeschepper.wordpress.com, 5/11/2008