In de aflevering van “Kroost”, gewijd aan Helmut Lotti vijf jaar geleden, deed hij verwoede pogingen om de “nieuwe” Helmut te promoten, maar hij is daar volgens mij niet in geslaagd. Wat mij wél ontroerde, was dan weer zijn ontroering bij het horen van het intermezzo uit “Cavalleria Rusticana”, de opera van Pietro Mascagni. Ik vind dit immers eveneens van een niet te bevatten schoonheid. En morgen zal het dus 130 jaar geleden zijn dat de oerpremière van deze opera plaatsvond…
Mascagni was een landelijke, een “rustieke” jongen uit Livorno die enkel maar met de hulp van een maecenas, baron de Landarel, muziekstudies kon aanvatten. Het was dan ook aan deze baron dat de “Cavalleria Rusticana” werd opgedragen, waarmee hij op 25-jarige leeftijd de eerste prijs van een operawedstrijd won en meteen wereldberoemd werd.
Mascagni was dus nog erg jong toen hij zijn bekendste werk schreef. Daar gaat natuurlijk vaak een heel grote tragiek mee gepaard, zeker als men ziet de componist dan ook nog heel lang heeft geleefd (eigenlijk is het ongelooflijk dat hij zelfs nog de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt!). Geen wonder dat de mens een beetje een ambetant karakter kreeg. Officieel heet dat dan “zijn polemisch en exuberant karakter, een zeker gemis aan zelfkritiek en enige impulsiviteit die steeds zijn eerste gedachten voor de beste hield.”
VERISME
Mascagni haalde zijn inspiratie voor “Cavalleria” uit één van de negen novellen uit “Leven op het platteland” van Giovanni Verga. Hij baseerde zich daarbij echter niet op het boek, maar wel op een volkse toneelbewerking die hij had gezien door de troep van een zekere Pasta met in de hoofdrol de onweerstaanbare Eleonore Dusa (vandaar ongetwijfeld Jo Dua’s inspiratie voor zijn ingenieuze ingreep in de Opera voor Vlaanderen destijds). In functie van deze actrice wijzigde Verga overigens zijn novelle in niet geringe mate. Santuzza (oorspronkelijk een rijkeluisdochter die de arme Turiddu afwijst en bovendien ook nog diens verhouding met Lola gaat verklikken aan de echtgenoot van deze laatste) wordt tot een weerloos boerinnetje omgetoverd die door een bruut van een boerenzoon à la Stijn Streuvels (diezelfde Turiddu dus) zwanger wordt gemaakt en daarna in de steek gelaten.
De “Cavalleria Rusticana” van Pietro Mascagni is het boegbeeld van het “verisme”, de stroming in de muziek die overeenkomt met het realisme in de literatuur. Tot dan toe waren opera’s grosso modo voorbehouden aan goden, historische helden of adellijke figuren (er was al een Beaumarchais voor nodig om daaraan wat maatschappijkritisch te sleutelen, wat Mozart en Rossini met hun beide Figaro-opera’s op muziek hebben gezet). Nu kwam ook de gewone man op de scène: de arbeider (“Louise” van Charpentier), de soldaat (“Carmen” van Bizet), de bohémien (“La Bohème” van Puccini), de boer (“Cavalleria”) en ook de botsing tussen deze twee laatste werelden in “I Pagliacci” van Leoncavallo, de opera die meestal samen met “Cavalleria” wordt opgevoerd en waarvan de bekende proloog eigenlijk als het “manifest” van het verismo kan gelden.
Muzikaal zijn de veristen weinig vernieuwend ten opzichte van b.v. Verdi die met werken als “La Traviata” hun overigens reeds de weg had gewezen. De enige verandering die ze aanbrachten, was het weglaten van een grote ouverture en een verkorten van de aria’s om de dramatische spanning zo weinig mogelijk te onderbreken. Maar juist door deze nadruk op dramatiek en door de verhoging van de herkenbaarheid bij het publiek, werd ook de impact op de toeschouwers groter.
OPERA VOOR VLAANDEREN
De herneming van het duo « Paljas/Cavalleria » in de Opera voor Vlaanderen was vooral aantrekkelijk wegens de sfeervolle en rake enscenering van Jo Dua. Er werd getracht een zekere eenheid te scheppen tussen deze twee veristische opera’s waar de jaloersheid centraal staat. Ongebruikelijk opende « Pagliacci » de avond. Bij het slot en de tragische uitroep van Canio « La commedia è finita » verlaat een dorpelinge bedrukt het toneel.
Bij de openingsakkoorden van « Cavalleria Rusticana » ziet men dat dit Santuzza was, zojuist getuige van de fatale afrekening van de jaloerse Canio. Het sfeervolle decor is hetzelfde gebleven en « Cavalleria Rusticana » speelt zich dus af in het dorpje waar de avond daarvóór « Pagliacci » op tournee was. De figuur van Santuzza krijgt hierdoor een extra-dimensie en de tragische afloop van de opera — de dood van Turiddu door haar jaloersheid — is er des te beklemmender door.
Spijtig dat de werken muzikaal minder goed gediend werden. In « Pagliacci » kon het er nog door : Francisco Lazaro was dramatisch zeer expressief als Canio, Louis Manikas heeft de forse bariton voor Tonio en Marion Sylvestra als Nedda boeide door haar onfeilbare techniek en helder timbre. Toch verkiezen wij een meer speelse, subtiele en poëtische benadering van deze rol. Droeviger was het gesteld met de geknepen tenor van Boudewijn van Averbeke (Peppe) en Josef Baert (Silvio) die niet op kon tegen de te forse Nedda.
In « Cavalleria Rusticana » liep echter alles mis. Anne-Marie Antoine als Santuzza hebben wij nog nooit zo slecht gehoord. Onze Belgische prima-donna die dit jaar nochtans als Minnie (« Fanciulla del West ») in Spoleto optrad, is blijkbaar fel op haar retour. Amper nog een schaduw van wat zij vroeger presteerde. Of was zij misschien verkouden ?
Giorgio Aristo heeft blijkbaar een hele weg afgelegd sinds wij hem 5 jaar geleden hoorden in een klein rolletje in « The Student Prince » te Heidelberg. Voor Turiddu is hij toch nog niet helemaal rijp en zijn luide, onsubtiele en larmoyante tenor met een onzekere hoogte kon ons maar matig bekoren. Mireille Capelle had als Lola haar gebruikelijke Zarah Leander-allures. Louis Manikas als Alfio en Christiane Lemaître als Lucia waren de enige lichtpunten in deze « Cavalleria ».
Voor deze veristische opera’s is de dirigent Frits Celis niet de juiste man op de juiste plaats. Koor en orkest kwamen dan ook niet boven routine-niveau uit en verwarden klankvolume met theatrale spanning. (Roger De Vocht of Willy Maijeur, Mét boe en bah, De Rode Vaan nr.47 van 1985)
LYRICA
Helena Baggiore was een verkouden Santuzza in de concertante versie van de Cavalleria Rusticana door het Symfonisch Jeugdorkest Londerzeel o.l.v. Peter Himpe in het Gentse ICC op 26/10/91. Gianfranco Cecchele was een typisch ouderwetse showing-off Turiddu, die zozeer in zijn show opging dat hij zelfs een knieval deed voor Santuzza – of viel hij toch gewoon van het trapje?). Katrien Gallez was een erotische Lola die echter leek te denken dat ze in het Land van de Glimlach zat. Marceline Keirsbulck was een degelijke mamma Lucia en Antoon Haeck een sonore Alfio.
THE GODFATHER III
In “The Godfather III” van Francis Ford Coppola heeft, zoals in andere films uit die tijd (“Don Giovanni” in “The bonfire of the vanities”, “La Traviata” in “Pretty woman”, “La Bohème” in “Moonstruck”, “Madama Butterfly” in “Fatal attraction”, “Samson et Dalilah” in “Slam dance” enz.) de ontknoping wat te maken met een opera. En deze keer is het hier dus de prachtige “Cavalleria Rusticana” van Pietro Mascagni, waarin Michael Corleone’s zoon, Tony, de hoofdrol mag vertolken. De opera wordt zogezegd opgevoerd in Palermo (Sicilië), maar wordt met zo’n Amerikaanse tongval gezongen dat het echt niet mooi meer is. De enscenering loopt (ten behoeve van de film) ook enigszins uit de hand, maar toch slaagt men er niet in de prachtige muziek kapot te krijgen. Dat de moord in de opera zou samenvallen met een moord in het operagebouw stond natuurlijk reeds bij voorbaat vast, dat is a.h.w. een van de conventies als zo’n opera in een film wordt geïntegreerd. De film wordt dan echter méér opera dan de opera zelf omdat het niet één moord is, maar werkelijk een cavalcade, die alleen wordt overtroffen door de onwaarschijnlijke moordaanslag met een helikopter op het banket van de “commissie” (lees: de mafia). Muziekliefhebbers zullen er zich allicht wel aan ergeren dat de muziek van Mascagni voortdurend wordt doorkruist door de filmmuziek van Carmine Coppola, de vader van de regisseur.
Ronny De Schepper
dagelijks iets degelijks 