Victor Hugo (1802-1885)

Het is vandaag 220 jaar geleden dat de Franse auteur Victor Hugo werd geboren.

Victor Hugo werd geboren te Besançon (Franche-Comté) als zoon van Joseph Léopold Sigisbert Hugo (1773-1828), een Franse generaal onder het keizerrijk van Napoleon afkomstig uit Lotharingen, en Sophie Trébuchet, oorspronkelijk afkomstig uit Nantes.
Door het beroep van zijn vader kende Hugo een moeilijke kindertijd en werd hij meegesleurd van stad tot stad volgens het garnizoensleven. Hugo verbleef onder andere in Parijs, in het oude klooster des Feuillantines, in Napels, waar zijn vader gedurende een tijd gouverneur van een provincie was, en in Spanje (1811-1812), waar zijn vader drie provincies bestuurde. Er was bovendien een slechte verstandhouding tussen Hugo’s ouders, die er op politiek en religieus vlak verschillende meningen op na hielden. Hugo’s vader was een atheïstische republikein voor wie Napoleon een held was; Hugo’s moeder was een katholieke royaliste. Deze moeilijkheden zorgden voor een breuk tussen Hugo’s ouders. Hugo’s moeder leefde vanaf 1813 gescheiden van zijn vader en ging met haar zoon in Parijs wonen. Op aanraden van zijn vader ging Hugo naar het Lycée Louis-le-Grand, maar het was vooral zijn moeder die vanaf dan een grote invloed had op zijn opvoeding en die van zijn twee broers, Abel en Eugène. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat in Hugo’s vroege werk thema’s als “geloof” en “monarchie” veelvuldig aan bod komen. Hugo maakte zijn roeping als schrijver al vrij vroeg bekend toen hij op veertienjarige leeftijd in zijn dagboek schreef: “Je veux être Chateaubriand ou rien.” In meer dan een opzicht volgde Hugo Chateaubriands voetstappen. Hugo werd de vaandeldrager van de Romantiek in Frankrijk (o.m. met zijn historische romans, al herkent men bij Hugo ook altijd een zekere parodie op het genre), engageerde zich op politiek vlak als republikein en werd verbannen omwille van zijn politiek gedachtegoed.
In 1831 verscheen Hugo’s eerste grote roman: “Notre-Dame de Paris” (De Klokkenluider van de Notre Dame). Het werk was zo succesvol dat het al gauw in diverse Europese talen werd vertaald. Het was gedeeltelijk de bedoeling om de stad Parijs ertoe aan te zetten de verwaarloosde Notre Dame-kathedraal te restaureren, zeker nu zoveel toeristen die het boek gelezen hadden naar Parijs togen om de kerk te bezichtigen. Om u een idee te geven hoezeer de interesse voor architectuur en vooral het verzet tegen de afbraak van middeleeuwse kunstwerken een belangrijke plaats innamen bij het tot stand komen van dit boek: toen het werk bij de drukker werd gedaan, bleken drie hoofdstukken te ontbreken. Naar eigen zeggen (inleiding bij de tweede editie) was Hugo te lui om ze te herschrijven en dus werd het boek oorspronkelijk zonder die hoofdstukken uitgegeven (tegen de tweede editie werden ze teruggevonden en op de geijkte plaats ingevoegd, vandaar die inleiding trouwens). Maar dat betekent dus ook dat die hoofdstukken niets bevatten dat essentieel was voor de voortgang van het verhaal! Het boek gaf dan ook aanleiding tot een hernieuwde interesse voor pre-renaissancistische gebouwen, waardoor deze actief zouden worden beschermd.
Eerst was Hugo dus monarchist en aanhanger van de Monarchie van Juli (1830‑1848) van koning Louis‑Philippe van Orléans. Later was hij gewonnen voor de republikeinse en humanitaire ideeën die leidden tot de Tweede Republiek in 1848. Als gedeputeerde steunde hij de kandidatuur voor het presidentschap van Louis‑Napoléon Bonaparte, neef van de keizer.
Een beoordelingsfout met rampzalige gevolgen! Deze man werd een koppige twijfelaar genoemd. Onder het mom van democratische idealen pleegde hij een staatsgreep die leidde tot zijn afkondiging als keizer van de Fransen op 2 december 1852 onder de naam van Napoleon III. Hugo, die geprobeerd had de staatsgreep te voorkomen, moest zijn toevlucht nemen tot ballingschap. Hij weigerde de amnestie die hem in 1859 werd aangeboden en zou pas naar Frankrijk terugkeren na de Franse nederlaag van 1870. (*)
Zoals zovelen komt hij op die manier in Brussel terecht. Daar doopt hij zijn pen in de gal om “Napoléon le Petit” aan te vallen en zo komt hij in aanvaring met het Belgische gerecht, maar in tegenstelling tot bepaalde bronnen wordt hij niet het land uitgezet. Hij gaat wel naar Jersey en nadien naar Guernsey wonen, maar hij keert geregeld nog terug naar Brussel, waar zijn zoon Charles is blijven wonen. Het is dan ook in Brussel dat in 1862 de eerste druk van “Les misérables” verschijnt. Hij had het geschreven in Waterloo rechtstaand aan een lessenaar, aldus het verhaal, precies tegenover de heuvel van de Leeuw. In totaal verbleef hij 1.247 dagen in België. Hij vond er de vrijheid en de rust tijdens zijn lange ballingschap.
Het werk in ballingschap is imposant, geïnspireerd door een opmerkelijke kracht: literaire essays, romans, toneelstukken, gedichten en pamfletten wisselen elkaar af. De dichter, boven alles een Schepper, moet en zal de Mens dichter bij de waarheid brengen (de poeta vates). Hugo voelt zich bezield door een bijna heilige humanitaire missie, gesteund door het fiere geweten van zijn scheppend genie. In tegenstelling tot tijdgenoten als Honoré de Balzac en Alexandre Dumas zijn de werken van Victor Hugo dan ook niét als krantenfeuilletons verschenen. Anders zou zo’n anekdote als die over de verloren hoofdstukken van “Notre-Dame” trouwens niet kunnen hebben voorgekomen. Feuilletonschrijvers werkten immers altijd naar een cliffhanger toe. Een ander verschil is dat Victor Hugo de happy endings aan Walt Disney overlaat, als je begrijpt wat ik bedoel.
In de tijd van de commune keert Hugo terug naar Parijs, waar hij als vertegenwoordiger van extreem-links in het parlement is verkozen. Ondanks het feit dat de droom niet kon standhouden, was Victor Hugo “intouchable” en werd hij toch na zijn dood met pracht en praal begraven, zij het niet in de kerk, want dààr stond hij toch op. Victor Hugo overleed op 22 mei 1885 op 83-jarige leeftijd. Zijn dood gaf aanleiding tot een nationale rouw. Zijn lijkkist stond enkele dagen onder de Arc de Triomphe, vanwaar hij onder massale belangstelling werd vervoerd naar zijn laatste rustplaats in het Panthéon. Men schat dat zo’n drie miljoen mensen aan Hugo een laatste eer hebben bewezen.

Ronny De Schepper
(met dank aan Wikipedia voor de biografische gegevens)

(*) Ook al omdat hij op 31 mei 1871 uit Brussel werd uitgewezen omwille van zijn sympathie voor de Parijse Commune (die enkele dagen tevoren ten val was gekomen).