Jef Burm (1923-2011)

Vandaag is het al tien jaar geleden dat, enkele dagen na een andere Sint-Niklazenaar (Bob Benny), ook Jef Burm is overleden (foto Ron Kroon / Anefo – Nationaal Archief via Wikipedia).

Jef stond vooral bekend als Brussels ketje, maar hij werd wel degelijk in Sint-Niklaas geboren. Samen met Tone Brulin, Roger Coorens, Marc Leemans en Dora van der Groen behoorde hij tot de in 1950 afgestudeerde derde lichting van de jonge Studio van het Nationaal Toneel van België onder de leiding van Herman Teirlinck en Lea Daan. Jef Burm speelde van in het begin van de Belgische televisie (1953 dus) mee in een immense serie televisiefilms en televisieseries. Zo had hij rollen in De Paradijsvogels, Slisse & Cesar en Het Pleintje. Verder speelde hij mee in de films Zware Jongens en Boerenpsalm. Jef Burm heeft als woordkunstenaar, chansonnier, cabaretier en komisch acteur naast televisie- en filmwerk ook ontelbare zaalvoorstellingen gerealiseerd, waaronder Allo Sjoe met Denise De Weerdt en de revues van Anton Peters in Blankenberge. Nadat hij door Freddy Willockx reeds ereburger van Sint-Niklaas werd gemaakt, werd hij in 2004 ook nog ereburger van Meise, een titel die daarvoor enkel Eddy Merckx was toegekend.

Jef Burm was de eerste Vlaamse cabaretier in het Algemeen Nederlands. Naar eigen zeggen was dit op aanraden van Herman Teirlinck die hem zou hebben gezegd: “Jij moet doen wat nog nooit is gedaan: moppen in het beschaafd Nederlands vertellen.”
Jef Burm was ook erg geëngageerd en was niet bang om zijn engagement ook uit te dragen op de planken. Dat engagement betrof dan in de eerste plaats de Vlaamse beweging, vóór Meise woonde hij immers in Oudergem, waar hij als Vlaming werd weggepest, iets wat ik mij na het Feest van de Rode Vaan in 1978 best kan voorstellen. ‘Ik werd gedoogd door mijn Franstalige buren,’ zo zei hij in Het Nieuwsblad. ‘Het was de tijd van de marsen op Brussel. Ik ging erheen om van op de stoep toe te kijken, maar ze trokken me er toch in. Ik kreeg bovendien een leeuwenvlag in de handen geduwd. Dat beeld is op de RTBF uitgezonden. Mijn buren zagen het en fronsten de wenkbrauwen: Quand même, monsieur Burm is toch een verstandig man, hoe kan hij nu zoiets doen? Hij moet toch weten dat de plaats van de Vlamingen onder de koeien is en niet in de hoofdstad! Vanaf die dag begon het pesten. Ruitenwissers ombuigen, banden kapot steken, voor het minste een parkeerbon. Op den duur was die situatie niet meer houdbaar. We zijn daar moeten weggaan.’
Weinigen weten echter dat hij ook een rol gespeeld heeft in de studentenrevolte in Vlaanderen. Brigitte Raskin vertelt het op de volgende manier in “Muziek en Woord” van april 2008:
“De Belgische bisschoppen (de zogenaamde “inrichtende macht” van het katholiek onderwijs) hadden per mandement (zoiets als een oekaze) beslist dat er geen sprake kon zijn van een splitsing van de universiteit in een Vlaamse, Leuvense afdeling en een Franstalige afdeling ergens in Wallonië. Waarna vanaf 13 mei 1966, dag van het wraakroepende mandement, de eindstrijd om Leuven Vlaams acuut was begonnen.
“Maar de bisschop, dat is Mozes niet,” denk ik daar altijd direct bij, en ik kan de zin ook zingen, op de wijs van een negrospiritual die komiek Jef Burm had omgebouwd tot een gelegenheidslied. Hij bracht het kort na het mandement op een kleinkunstavond in cinemazaal Forum aan de Bondgenotenlaan. Ik herinner me die avond als de dag van gisteren – hoe we bij het Mozeslied uit de bol gingen, joelden en juichten, alsof we collectief afkickten van de overdosis katholicisme waarmee we waren opgevoed.
“De hele heisa lag in het verlengde van hun jaren in de katholieke jeugdbewegingen, roepen, zingen en stappen zat hun in het bloed.” Zo rapporteerde ik twintig jaar later in mijn literaire debuut Het koekoeksjong, waarin ik een vreemde vogel portretteer die in het Leuvense broeinest terechtkwam. En ik vervolgde: “Zich afzetten tegen bisschoppen was nieuw, maar dat kon nu volop, met de zegen van de Vlaamse vleugel van de Christelijke Volkspartij die de studentenmassa gebruikte als zijn stoottroepen, het voetvolk dat het enthousiasme opbracht dat er bij de politici niet meer inzat, die rukten naar betere posities op, naar de coming out van het Vlaams establishment in het openbare leven.”
De regering Vanden Boeynants struikelde over de Leuvense kwestie en die werd onder druk van zeg maar de verenigde Vlaamse krachten op termijn opgelost met toch de gevraagde splitsing: de UCL vertrok naar Louvain-la-Neuve. De yells “Leuven Vlaams” en “Walen buiten” hoefden niet meer, maar de opstand tegen elk autoritair gezag en alle oekazes was pas goed begonnen.
In Het koekoeksjong schreef ik het zo: “De linten en studentenpetten werden weer alleen bovengehaald voor de braspartijen en de clubavonden en het openen van de T-dansants met de mooiste por van het jaar. Maar een deel van het morrend voetvolk had de smaak van het protest voorgoed te pakken, demobiliseerde niet, er moest nog zoveel ballast overboord gegooid worden, het gewicht van een katholieke opvoeding, van de hiërarchieën die op hun basis drukken, van de mannen die denken dat ze zwaarwichtiger zijn dan de vrouwen, van het geld dat het leven laag bij de grond houdt, van om het even welk establishment dat zijn voetvolk betuttelt.
Anders gezegd: voor de harde kern van de studentenbeweging en een brede achterban ex-misdienaars en ex-kostschoolmeisjes was een studentikoze terugval geen optie meer. Het was al 1968 en wij waren opgegaan in de wereldwijde studentencontestatie, zongen We shall overcome en wilden aan een volksuniversiteit zijn. Noem het de grote oversteek: na de overgang van braaf naar stout en van katholiek naar ongodsdienstig staken we resoluut over van rechts naar links. Zingend en discussiërend, met bloemen in het haar en Lenins Que faire? in de hand. Jongens, meisjes, was me dat een tijd, we vochten het generatieconflict met onze ouders uit in aula’s, kroegen en de facbar van pol&soc en nooit eens gewoon thuis.”

Ronny De Schepper