“Sociaaleconomische factoren als sluitende verklaring voor opkomend radicalisme volstaan niet om het fenomeen van radicalisering te begrijpen. Het debat zou veel rijker en veelzijdiger zijn indien theologische begrippen, of visies op hiërarchie en heteronomie erbij werden betrokken. Helaas wordt het thema godsdienst liever vermeden: kritisch denken over de islam wordt nog altijd als islamofobie beschouwd. Maar wie de hedendaagse wereld wil begrijpen; moet niet minder, maar juist meer onderzoek verrichten naar de evolutie van godsdienstige beleving.” (Tinneke Beeckman, Macht en onmacht – Een verkenning van de hedendaagse aanslag op de Verlichting)
Het was vooral de ondertitel en de flaptekst die mij het boek deden kopen. De titel is immers zeer ruim en kan naar alle kanten uitgelegd worden. De auteur is de jonge filosofe Tinneke Beeckman, die eerder een boek over Spinoza schreef.
In dit nieuw boek vertrekt ze in de inleiding van de aanslag op Charlie Hebdo. In dit boek verkent ze de oorzaken van de maatschappelijke vertwijfeling die het gevolg is van deze aanslag. Beeckman richt haar pijlen vooral op het postmodernisme en op het neoliberalisme (waarbij ze ook de invloed van schrijfster Ayn Rand behandelt). Een van de vier delen van dit filosofisch werk is gewijd aan Heidegger en vooral zijn werk Sein und Zeit. Heidegger wordt als inspirator genoemd van de postmoderne filosofie. Ik had het moeilijk om dit deel te begrijpen en ook de functie hiervan in de rest van het boek is me onvoldoende duidelijk. Dat kan aan mij liggen (ik ben te dom om dit te begrijpen en om het verband te leggen) ofwel aan de auteur (zij maakt het punt niet duidelijk genoeg).
Los hiervan bevat dit boek heel wat interessante passages, onder meer ook over de toename van complotdenken (en de rol van het internet hierin) die ze ook voor een deel toeschrijft aan het postmodernisme. Ook al is ze duidelijk over de rol van het islamfundamentalisme in de aanslagen op Charlie Hebdo, toch behandelt ze nauwelijks deze bedreiging van de Verlichting, in tegenstelling tot de inhoud van het citaat hierboven (waarmee ik het eens ben)… (Toch ontkracht ze de bekende linkse veronderstellingen dat een achtergestelde sociaaleconomische positie van de daders van zulk geweld een voldoende verklaring zou zijn voor hun radicalisering). Mogelijk omdat de islam als religie toch buiten de westerse filosofische traditie staat.
Ik ervaar dit wel als een minpunt van het boek omdat ik de (extreme) islam toch als eerste bedreiging van de verworvenheden van de Verlichting zie. Qua opbouw van het boek zou het ook interessant geweest mocht de auteur in een inleidend hoofdstuk duidelijk maken welke Verlichtingsideeën en -verworvenheden ze precies bedreigd ziet, maar niets daarvan in dit boek.
Conclusie : ik vond dit een interessant boek, maar het voldeed niet helemaal aan mijn verwachtingen.
Fons Mariën, 27/10/2015
dagelijks iets degelijks 