Anne Sofie von Otter over #metoo

Gisteren een aflevering van Geert Maks “In Europa” gezien, waarin de Zweedse mezzosopraan Anne Sofie von Otter zich kritisch uitliet over de #metoo-beweging. En daar heeft ze alle aanleiding toe aangezien haar man Benny Fredriksson (58), Zweeds acteur, regisseur en theaterdirecteur, op 17 maart 2018 uit het leven is gestapt omwille van onterechte beschuldigingen op dat vlak.

Dat gebeurde in Sydney, want Fredriksson begeleidde haar op een tournee, waarbij ze liederen van Hanns Eisler zou zingen. Na de dood van Benny bleef het begrijpelijkerwijs een tijdje stil rond Anne Sofie, maar nu praatte de operazangeres er dus openlijk over in dat televisieprogramma, nadat ze eerst in een interview had gegeven in het Duitse magazine Die Zeit. Aanvankelijk steunde Anne Sofie nog #TystnadTagning, de Zweedse versie van #MeToo. Maar dan werd haar man plots zélf slachtoffer. Dat gebeurde in december 2017. In Aftonbladet, een Zweedse tabloid, werd Benny Fredriksson beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag. In totaal zou Aftonbladet 40 anonieme getuigen gesproken hebben over de acteur en regisseur. Ze zeiden onder andere dat hij als directeur van het Cultuurhuis Stadstheater in Stockholm onvoldoende zou hebben opgetreden tegen grensoverschrijdend gedrag van medewerkers en dat hij misbruik toeliet. Maar daarnaast zei een van de getuigen ook dat Fredriksson een vrouw verplicht had een abortus te laten plegen als ze een bepaalde rol wilde en zou hij acteurs en actrices verplicht hebben om naakt te repeteren. Benny zou zich ook zélf schuldig hebben gemaakt aan grensoverschrijdend gedrag, zo klonk het in de tabloid, en was een harde, grillige dictator. Een van de anonieme getuigen noemde hem in Aftonbladet ‘een kleine Hitler’.

Fredriksson ontkende alle beschuldigingen, maar nam toch ontslag als directeur van het Stockholmse Stadstheater, waar hij al 16 jaar aan het hoofd van stond, om de storm te doen liggen. “Hij reageerde diep geschokt en radeloos op de ‘karaktermoord’”, zegt von Otter daar nu over. “Hij had het gevoel dat hij zich ook niet kon verdedigen tegenover die anonieme aantijgingen. Niemand wilde hem ook verdedigen uit vrees om zelf meegesleurd te worden in de modder van de media.” Integendeel: ook andere Zweedse media sprongen op de zaak en begonnen over het vermeende misbruik te berichten.

Na het ontslag van Fredriksson stortte een onafhankelijke onderzoekscommissie zich op de zaak. De conclusie van hun onderzoek? De beschuldigingen kloppen niet. Er werden geen bewijzen gevonden van seksueel wangedrag. Ook het abortusverhaal kon de commissie helemaal van tafel vegen. Achteraf bleek dat Fredriksson gewoon had gezegd dat hij het jammer vond dat een actrice een bepaalde rol niet zou kunnen opnemen omdat ze hoogzwanger zou zijn op het moment van de première. Volgens de onderzoekscommissie waren de beschuldigingen aan het adres van de theaterdirecteur dus ‘nergens op gestoeld.’

Het onderzoek pleitte Benny dus vrij. Maar dat bleek te laat. De conclusie van het rapport kwam er vijf dagen na het overlijden van de man. “Hij was altijd een levenslustig en energiek persoon geweest, maar na zijn ontslag zakte hij steeds vaker en steeds dieper weg in depressies”, aldus von Otter. “Er waren in Zweden ook échte #MeToo-gevallen, en die werden ook onmenselijk behandeld. Beschuldigingen werden al snel sterk overdreven, kregen een pornografische ondertoon in de media als strategie om zo lezers aan te trekken. Maar we leven toch niet meer in de middeleeuwen? We nagelen toch niemand meer aan de schandpaal, we bespuwen of stenigen geen mensen?” (Het Nieuwsblad)

Anne Sofie von Otter, wier repertoire zowat de hele muziekgeschiedenis omspant, van barok tot Weill, staat bekend als een kwalijke tante als het muziek betreft, maar het kan haar allemaal niet schelen wat de regie aangaat: “Over de muziek heb ik zo mijn eigen gedachten. Ik weet precies wat ik wil en ik heb een blind vertrouwen in mijn muzikale instinct. Maar van regie weet ik niets. Ik heb niet de ervaring en de fantasie om me daarmee te kunnen bemoeien. Dus als de regisseur mij rare dingen wil laten doen, dan doe ik rare dingen. Opera is toch al vaak zo ontzettend saai. Ik vind het daarom uitstekend om iets nieuws te proberen als dat bijdraagt tot een betere voorstelling. (…) De jurk waarin ik moet optreden betekent veel meer voor me dan dat de regisseur mij op mijn kop wil laten zingen of wat dan ook. Ik kan me echt belachelijk voelen in een bepaald kostuum of met een pruik op die me niet staat. Dat probeer ik dan te veranderen. Het kost wat moeite, maar meestal lukt het me. Als mezzo doe ik vaak Hosenrolle. Het prettige daarvan is dat ik, verkleed als man in broek, meestal met mijn eigen korte haar het podium op kan.” (Vrij Nederland, 19/3/1994) Kort, maar vooral blond haar (ah ja, want een Zweudse), wat aanleiding gaf tot een grote discussie tussen mij en mijn vrouw wat haar vertolking van Carmen aangaat. Over het zingen gaan we het hier niet hebben natuurlijk, dit is Anne Sofie op haar best. Maar was ze geloofwaardig als Carmen? Ik vond van niet, maar mijn vrouw (die een grote fan is) vond van wel. En u, beste lezer, wat vond u ervan? En van haar pop-uitstapjes?

Anne Sofie hield in haar jeugd van popmuziek, zo zegt ze zelf, maar ze noemt dan wel Judy Collins of Julie Andrews als voorbeeld. Later zou ze weliswaar een CD opnemen met Elvis Costello en ook één met Abba-covers. En op 19 december 2002 zong ze op het Gala van de Vrienden van de Munt een programma “Home for Christmas” met the Merry Swedish Men, wat meer bij folk aanleunde dan bij pop of klassiek. Dit programma heeft ze rond die tijd ook in het Concertgebouw van Amsterdam gezongen en dit werd dan ook uitgezonden op televisie. Zo kon ik het ook meemaken, net zoals ik mij de Abba-CD heb aangeschaft, maar ik moet zeggen: ik hou meer van haar als klassieke zangeres. Over één ding zijn we het echter eens: van wie ze helemààl niet houdt, dat is Joan Baez, omdat deze met te veel vibrato zingt. En wie Baez “Swing low sweet chariot” heeft horen zingen op Woodstock, zal dit zeker beamen.

Ronny De Schepper