Wolfgang Bauer (1941-2005)

Het is vandaag ook al vijftien jaar geleden dat de Oostenrijkse toneelauteur Wolfgang Bauer is overleden.

Samen met Thomas Bernhard en Peter Handke behoort hij tot de belangrijkste Oostenrijkse toneelauteurs van de tweede helft van de twintigste eeuw.
Wolfgang Bauer studierte nach der Matura Theaterwissenschaften und Romanistik in Graz und Wien, schloss das Studium jedoch nicht ab. Durch die Uraufführung seiner ersten beiden Einakter Der Schweinetransport und Maler und Farbe 1962 im damals soeben gegründeten Grazer Forum Stadtpark wurde er zum Vertreter der schriftstellerischen Avantgarde; das Frühwerk von 1961 bis 1967 ist stark vom Absurden Theater Eugène Ionescos, wie auch von den existenzialistischen Dramen Jean Paul Sartres und Albert Camus’ beeinflusst.
Im Alter von 27 Jahren gelang Bauer mit Magic Afternoon der internationale Durchbruch. Die Uraufführung erfolgte am 12. September 1968 unter der Regie von Horst Zankl am Landestheater Hannover, nachdem das Stück zuvor von 40 Bühnen im gesamten deutschsprachigen Raum abgelehnt worden war.

Nemen we dan even de teletijdmachine naar het jaar 1970. Dat was mijn eerste jaar aan de universiteit en wat doe je dan, als je als snotneus (zeker in die tijd, dat was helemaal niet te vergelijken met de met internetporno opgegroeide jeugd van vandaag) voor het eerst in de Grote Stad vrij mag rondlopen? Dan ga je naar het theater natuurlijk. En niet naar “Slisse en Cesar”, want dat spelen de amateurgezelschappen in je boerendorp al jààààren. Nee, je gaat naar een “progressief” theater. In mijn geval was dat het Arcatheater dat toen nog in een middeleeuwse kelder in de Hoogpoort was gevestigd. En waarom ga je naar een “progressief” theater? Om bloot te zien natuurlijk. Stel je voor: een actrice zo maar naakt voor je neus, op een paar centimeter afstand. En dat terwijl je je tot dan toe zoals Jean Blaute met de catalogus van de Unigro of Trois Suisses moest behelpen!
En wat speelde er in Arca? Op 10 maart 1970 zag ik een stuk van de Oostenrijker Wolfgang Bauer (nog niet zo heel lang geleden overleden, meen ik me te herinneren) met de Engelse titel “Magic afternoon”. Wow, man, de titel alleen al. Vergeet niet dat de film over Woodstock nog in de bioscoopzalen moest komen! Dus dit was sex, drugs & rock’n’roll en dat allemaal in een kelder die niet veel groter was dan een zolderkamertje.
“Magic afternoon” (in een regie van Jo Decaluwe) werd gespeeld door vier acteurs. De jongens waren Mark Willems (nu vooral bekend als Luc Bomans in “Thuis”) en Luk De Bruyne, die op dat moment zowaar Germaanse studeerde, net zoals ik en hij zou kort daarna één van de eerste Vlaamse artistiekelingen zijn die hun heil in de Provence zochten (Hugo Claus, Dree Peremans en tutti quanti, eat your heart out). En de meisjes waren Martien Poppe (waarvan ik naderhand nooit meer iets heb vernomen, dacht ik) en Reinhilde Decleir, die in het stuk uit de kleren ging. Veertig jaar geleden zag ik dus voor het eerst een naakt meisje… dat veertig jaar later een oude grootmoeder speelt in de televisieserie “Van vlees en bloed”! Als dat geen ontnuchterende vaststelling is…
Het stuk, dat onder “nieuw realisme” of “modern melodrama” viel, vatte ik destijds (louter voor mezelf) als volgt samen: Reinhilde, die niet kan aarden in het kleinburgerlijke milieu van thuis, zoekt een toevlucht bij Luk, die op een zolderkamertje woont. Hij is “schrijver”. Het begint avond te worden. Ze vervelen zich. Ze draaien progressieve muziek, ze vrijen, vechten. Vrede. Verveling. Reinhilde wil uitgaan. Luk heeft geen geld. Dan gaat ze maar met Mark die juist komt binnenvallen. Nee, dat kan niet, want die komt juist vragen of hij zijn liefje, Martien, niet hierheen kan sleuren om…
Dan gaat Reinhilde maar naar huis. Luk loopt haar achterna. Mark brengt Martien binnen. Ze vrijen zo onstuimig dat Martien haar neusbeentje breekt: naar het hospitaal. Luk en Reinhilde komen terug: ze vrijen, maken ruzie, vechten, vrijen enz. (opzet van de schrijver: er is weinig of geen verschil tussen seksualiteit en agressiviteit?)
Mark keert weer. Hij heeft hasj bij. Mark en Luk roken. Reinhilde begint te morren. Wanneer de twee nu onder elkaar vrijen (“er gaat niets boven een kus onder mannen“), wordt Reinhilde echt kwaad, grijpt een mes, steekt Mark neer. (In Antwerpen werd de scène zo realistisch gespeeld – want misschien komt dat niet tot uiting maar qua toneelkunst was het héél geslaagd al vergt het heel wat van de spelers – dat Mark Willems inderdaad een snijwonde in de buik kreeg.)
Wat nu? Luk verbergt zich in de kast. Reinhilde belt naar haar ouders. Doek.
Obwohl Bauer nach seinen weiteren internationalen Erfolgen äußerst produktiv blieb und seine Stücke weiterhin gespielt wurden, wollte der Dramatiker die vorgeformten Erwartungen der Bühnen und des Publikums des deutschsprachigen Raums nicht erfüllen. Bauers spätere Texte sind kompromisslose Meisterwerke des absurden Theaters und entsprechend schwer konsumierbar.
Am 23. Oktober 2004 wurde er in die Grazer Freimaurerloge „Erzherzog Johann” aufgenommen. Nog geen jaar later stierf Bauer an den Folgen eines Herzleidens.
Wolfgang Bauer werd “de meest vermakelijke Oostenrijkse triviaalauteur” of “een jager op theatereffecten” genoemd, maar niemand minder dan Botho Strauss nam in “Theater Heute” zijn verdediging op (“maatschappijkritische neorealist“). Ook Elfriede Jelinek noemde hem „Der wichtigste zeitgenössische österreichische Dichter“.