89 jaar oud, overleed, op 23 juni, Lydia Chagoll, levensgezel van filmmaker Frans Buyens (Temse). Een grande dame! Toen haar in 2014 de Prijs van de Democratie werd toegekend, motiveerde de jury: ‘voor haar onvermoeibare inzet voor een betere wereld.’ Een in memoriam door Luc De Ryck.
Lyda Aldewereld wordt geboren in een joods gezin in Voorburg (Nl.) op 16 juni 1931, als jongste van de twee dochters van een journalist. Negen maanden later verhuist het gezin naar Brussel. Als de nazi’s in mei 1940 België binnenvallen, slaat het gezin op de vlucht. Zij dolen in Frankrijk, Spanje, Portugal, Mozambique en Zuid-Afrika, maar zijn nergens welkom. In november 1941 belanden zij in Nederlands-Indië (Nederlands grondgebied), het latere Indonesië. De nieuwe vrijheid is van korte duur: in maart 1942 valt het land in handen van de Jappen. Lydia zal haar schoonste jeugdjaren met haar moeder en zuster doorbrengen in vijf concentratiekampen (haar vader is elders krijgsgevangen). Het gezin overleeft, nagenoeg haar hele familie eindigt in Auschwitz en Sobibor. Na 6 jaren en 6 maanden (= de titel van haar memoires) – mei 1940-november 1946 – is het herenigde gezin opnieuw in Brussel.
Aan haar verblijf in de kampen houdt zij gruwelijke herinneringen over, die mede aan de basis liggen van haar latere strijdende creativiteit en diepgeworteld sociaal engagement, vertaald in films en publicaties.
Lydia ontplooit zich als autodidacte. Aan de VUBrussel behaalt zij het getuigschrift Germaanse Letterkunde. Als natuurtalent in dans en ballet volgt zij lessen in Brussel, Amsterdam, Parijs en New York: klassieke en moderne danskunst, jazz, flamenco, Indonesische dans en hof- en volksdansen. In 1952-1973 is zij ballerina, choreografe en klassieke danspedagoge. Met haar eigen balletgroep reist zij de wereld rond. Haar artiestennaam ontleent zij aan de Pools-joodse sterdanseres Chaja Goldstein.
Van in de jaren zestig begint zij te schrijven. Zij publiceert vooral over danskunst, kindermishandeling en WO II (ook autobiografisch).
Nadat haar (kinderloos) huwelijk met een Waalse journalist is spaak gelopen, ontmoet zij in 1973 de liefde van haar leven: Frans Buyens (Temse, 1924 – Overijse, 2004). In hun woning in Overijse genieten zij van dertig gelukkige en vruchtbare jaren. Onder Frans’ invloed begint zij te filmen. Haar palmares omvat ophefmakende documentaires (vooral m.b.t. WO II en kindermishandeling), o.a. de internationaal bekroonde In naam van de Führer en Voor een glimlach van een kind (beide ook te boek gesteld).
In 1999 kent de VUBrussel haar de titel toe van doctor honoris causa.
Frans’ dood (25 mei 2004) betekent een tijd- en bodemloos verdriet. Toch blijft zij – ondanks een vaak wankelende gezondheid (o.a. borstkanker) – aan de slag. Ze is 87, als ze haar laatste (schitterende) documentaire realiseert: over de joodse kunstschilder Felix Nussbaum (Osnabrück, 1904 – Auschwitz, 1944).
Lydia en Frans behoorden tot mijn dichte vriendenkring. Over hoe Lydia was als mens, vrouw, kunstenares…, schrijf ik de volgende keer.
Luc De Ryck
Op de foto: Brussel, 23 juni 2011. Lydia Chagoll viert haar 80ste verjaardag. Burgemeester Luc De Ryck is gastspreker.
dagelijks iets degelijks 