Op 30 juli 2020 is in Leiden Jacob Martinus Arend (Maarten) Biesheuvel overleden. Hij werd 81 jaar (foto Rob Bogaerts / Anefo).
« Nu vraag ik mij af wat er plezieriger is dan op een winteravond een boek te lezen. Buiten giert de sneeuwstorm, de kachel in mijn kamer snort en ziet roodgloeiend… Ik zou u geen gunstiger raad kunnen geven: lees zoveel mogelijk en zorg er dan voor dat je rust hebt, ik bedoel gemoedsrust, want zonder dat is genieten niet mogelijk… Om goed te kunnen lezen heb je nodig: de winter, een goed verwarmde en gezellige studeerkamer, gemoedsrust, een rustig en fraai uitzicht, een pijp die nooit hapert, af en toe een klein glaasje whisky ».
Deze zinnen komen uit het begin van een verhaal van J.M.A.Biesheuvel wiens twaalfde bundel vertellingen in 1988 is verschenen. De rasechte verteller J.M.A.Biesheuvel heeft een tijd in een psychiatrische inrichting gezeten omdat hij moeite had met het strenge calvinisme waarin hij was opgegroeid en dat hij van zich af wilde schudden. Het lukt ‘m, dat wel, maar twijfels blijven bestaan. En daar doet hij ons in zijn verhalen kond van. In zijn laatste bundels gaat het nog zelden over geloof – in de nieuwste bundel « De angstkunstenaar » al praktisch helemaal niet meer – maar gaat het over het alledaagse leven dat veel twijfels zaait. (De titel « De angstkunstenaar » doet al direct aan « De hongerkunstenaar » van Kafka denken).
Kleine persoonlijke ervaringen worden beschreven, in een absurde contekst geplaatst of tot het absurde toe uitgebeend. Maar het blijft leuk. Af en toe mijmert hij er wat te veel op los, in zijn korte anekdotes vind ik hem op zijn best. Kernachtig geformuleerd, niet te veel uitwijdingen, recht toe naar het einde, zoals in een sprookje, maar nu dan in een verhaal dat echt is of toch echt lijkt of lijken kan. Zoals het verhaal « Roulette » over een boer die graag met zijn vrienden kaart, maar het echte geluk toch elders zoekt. Hij gaat te rade bij een oude vrouw, voor geluksgetallen voor het roulettespel. Hij wint en, hoewel direct daarna al zijn geld gestolen wordt, moet hij zich aan zijn belofte om met de oude vrouw te trouwen, houden. Als ze eindelijk gestorven is, blijft hij als een oude gebroken man achter, niemand wil nog iets met die idioot te maken hebben.
Er zijn de minder sprookjesachtige verhalen over hemzelf, zijn vrouw Eva, zijn dromen en nachtmerries, waarin angst centraal staat. Een tragische existentiële angst, die met humor dan wel niet overwonnen dan toch gerelativeerd wordt. Eenzaamheid, angst, twijfel om te leven, zijn de steeds terugkerende thema’s bij Biesheuvel. Het klinkt weliswaar aardig om bij de borrel voor de zoveelste keer te herhalen dat Biesheuvel zichzelf herhaalt, maar toch gaat die vlieger niet (helemaal) op. Biesheuvel schrijft zijn twaalfde bundel verhalen inderdaad in dezelfde gekende stijl, volgens hetzelfde stramien en vaak over dezelfde thema’s, maar dat deed Carmiggelt ook. Biesheuvel is op zijn eigen manier een kei in verhalen vertellen. Hij doorprikt de Hollandse kneuterigheid, hij relativeert zijn geluk: het verhaal waaruit de knusse citaten in het begin kwamen, eindigt met name nogal griezelig. Hij zet de lezer tot weifelen aan, op een prettige manier: « Het kon toch best dat niet iedereen zo somber was als ik? Je kunt van alles doen op een winteravond, bijvoorbeeld een tekening maken, of een beetje whisky drinken, of voor jezelf uitmaken wat nu eigenlijk filosofie is ». Of, en dat raad ik het meeste aan, een bundel van Biesheuvel lezen. Natuurlijk moet je al die verhalen niet allemaal achter elkaar verorberen, want dan krijg je een indigestie, maar zo één à twee per dag, dan wordt het deze winter toch nog gezellig.
Referentie
Johan de Belie, Dolle boeken voor de winteravond, De Rode Vaan nr.6 van 1988.
dagelijks iets degelijks 