Veertig jaar geleden: première van "De Witte"

Ik dacht dat ik geen enkele bijdrage van Jan Verheyen in “De Voorpost” meer in huis had, maar – verrassing! – ik vind hier in mijn paperassen nog een tamelijk groot overzichtstuk over de Belgische filmsituatie in 1980, getoetst aan de release van Robbe de Herts “De Witte”. Ik hoop dat Jan er geen bezwaar tegen heeft dat ik het hier afdruk, want ik heb heel wat tijd gestoken in het corrigeren van de scan die allesbehalve eenvoudig was…

Iemand heeft ergens in een boek geschreven dat 1980 « Het wonderlijke jaar van de Vlaamse film » zou worden omdat er in de loop daarvan niet minder dan vier nieuwe Vlaamse prenten op de markt zouden komen.
Het was spottend bedoeld maar… de werkelijkheid is er des te droeviger om geworden. En dit om velerlei redenen die zowel bij de filmers als bij de verdelers en de zaaluitbaters liggen.
Van de vier films in kwestie is eigenlijk enkel « De Witte » van Robbe De Hert een meevaller geworden. Artistiek was hij behoorlijk. Publiek lokte hij bij drommen.
« De proefkonijnen » van Guido Hendrickx gingen evenwel na een zeer korte looptijd weer het hok in. Het « Hellegat » van Paul Lebon (nochtans de beste sociale film ooit in Vlaanderen gedraaid) kreeg zo weinig bezoekers dat het voorlopig ontoegankelijk verklaard werd. En het « Slachtvee » van Patrick Conrad moest terug naar de dierenartscontrole om er enkele kwalijke gezwellen uit te verwijderen. (*)
1980 wordt dus zo’n beetje het jaar van de «eigen» filmproductie. «De Proefkonijnen» van Guido Henderickx kon bogen op een internationale cast en een verzorgde thematiek maar faalde desalniettemin aan de kassa (amper twee weken in Brussel en Antwerpen-centrum).
«Bobbo Jacco» van Walter Bal (een co-productie met Frankrijk) was zowaar een schandaalsuccesje in de Brusselse exclusiviteitszalen maar werd nog niet in het Vlaamse land uitgebracht. Het betreft een niet onaardige cocktail van pretentieus-irriterend gewauwel à la «Valseuses» en onstuimig aangepakte jongerenproblematiek à la «Warriors». Het resultaat is niet slecht, maar alleszins minder dan eruit te halen viel.
Een Franse co-productie is «Ma chèrie», een lachwekkende en onvoorstelbaar saaie film van ene Charlotte Dubreuil over vervelende mensen in vervelende situaties. Het resultaat is dan ook… vervelend.
«Prune des bois» (De wolfjes van het maanbos) is zowaar een poppenfilm die tot nu toe al één keer vertoond werd (op het festival van Brussel) en aan de reacties te horen zit het er dik in dat het bij die ene keer zal blijven…
«Slachtvee» ging in première op, de festivals van Gent en Brussel en is een eerder verwaterde thriller (!?) zonder eigenlijk hoofdthema die enkel overeind gehouden wordt door een sterke vertolking van Herman Gilis en een bij momenten fijne sfeerschepping van regisseur Patrick Conrad. Een zeer matige poging tot imitatie van het Amerikaanse B-genre die wel enige kans maakt aan de box-office (vrij veel actie en zowaar een beetje bloot…) maar artistiek weinig te betekenen heeft.
Later dit jaar krijgen we dan nog «Het Hellegat» van Patrick Lebon. En nu? De Witte.
Robbe de Hert is één van de meest controversiële filmers in ons kleine landje. Samen met Guido Henderickx was en is hij stichter en bezieler van «Fugitive Cinema», een wel bijzonder alternatief verhuur- en productiebedrijf dat al vele jaren een doorn in het oog is van de op en top gecommercialiseerde Belgische filmindustrie. Robbe maakte tot nu toe al zijn films met een veel te klein budget en de technische onvolmaaktheden moesten dan maar goedgekeurd worden door de onvoorwaardelijke inzet en massa’s goede wil (ook van de kijker…). Tot verleden jaar, althans volgens Robbe De Hert zelf op z’n Antwerpse persconferentie, toen hij aan de toog van een bekend Antwerps artiestencafé stond en naast hem iemand vroeg of hij soms iemand kende om «De Witte» te verfilmen. En Robbe zei: «Ja, ik!» En plots waren alle budgettaire problemen van de baan; «De Witte » kreeg de gebruikelijke 50% staatssubsidie en om de resterende 50% te krijgen had men de keuze uit een heel legioen geldschieters die maar al te graag hun geld in «De Witte» zouden willen investeren. Dokters belden op met de laconieke mededeling: «Hoeveel miljoen moet je hebben?» Kortom, alternatief filmer Robbe De Hert stond eensklaps aan het hoofd van wat een door en door commerciële film zou moeten worden en dan nog wel een remake, waar artistiek ook al niet veel eer mee te behalen viel. Of niet?.
Robbe: «Ik was het beu om voortdurend gewezen te worden op de technische fouten in m’n films en ik wilde voor eens en altijd bewijzen dat ik wel in staat ben om ook technisch af te werken, als ik daarvoor voldoende geld heb. En «De Witte» die we gemaakt hebben is een andere film dan die met Jefke Bruyninckx. Ik denk zelfs dat wij veel dichter bij de ware geest van Claes’ boek zitten dan Vanderheyden (Ernest Claes zelf was indertijd inderdaad niet te spreken over de «moord» op z’n boek). We hebben duidelijk aangetoond dat het vroeger niet allemaal peis en vree was: sociale verdrukking en kerkelijke indoctrinatie zijn hoofdthema’s in onze «Witte». Bovendien beschikte ik over een team enorm enthousiaste mensen die uit «De Witte» alles gehaald hebben wat erin zat.»
Maandag 20 maart jl. was het dan zover: de film werd op de gala-première in ciné Rex stormachtig toegejuicht door een uiterst tevreden publiek waaronder de dochter van Ernest Claes die nog kwijt wou dat haar vader de film zeker zou goedgekeurd hebben. Robbe glunderde.
En nu de film zelf. Laat ik het meteen maar bekennen: «De Witte» is één van de beste Vlaamse films van de laatste jaren, zoniet de beste. De fotografie van Walter Vanden Ende en Theo Van de Sande is prachtig en doet op bepaalde momenten zelfs denken aan «Tess». De vertolking is ongewoon natuurlijk en Eric Clerckx is een buitengewone Witte. Naast hem levert vooral Paul ’s Jongers als de hardvochtige boer Coene een reuzeprestatie. Het scenario, meestal de Achillespees van de
Vlaamse film, is bijna perfect. Het viermanschap Fernand Auwera, Robbe De Hert, Gaston Durnez en Louis Paul Boon zijn erin geslaagd zowel de guitige kwajongensstreken van de Witte als de minstens even belangrijke sociale achtergrond evenwichtig uit te werken tot een keurig uitgebalanceerd geheel.
Alleen met de klank loopt het af en toe mis. Het is namelijk heel moeilijk dialogen te verstaan met niet enkel gekletter van potten en pannen, geschuifel met klompen en geroep op de achtergrond, maar bovendien ook nog «ondersteunende» muziek. Het Zichemse dialect dat mee bijdraagt tot de erg natuurlijke en ongedwongen acteerstijl zou ook wel eens een struikelblok kunnen zijn in bepaalde landstreken. Een Antwerpse collega die naast me zat op de persvisie vroeg me voortdurend te «vertalen» aangezien hij er geen jota van begreep. Het is in ieder geval aandachtig luisteren geblazen. Verder is dit zowat de enige ernstige kritiek die ik kan geven op de «Witte» en meteen is het bewijs geleverd dat we hier in dit land wel films kunnen maken waarvoor we in het buitenland niet beschaamd de blik moeten afwenden (zie «Exit 7»). «De Witte» is een zeer verzorgde, buitengewoon geacteerde en vooral boeiende film die mag gezien worden. Of liever, die moet gezien worden. Proficiat, Robbe!
Vermelden we ook nog dat van de film een waardevolle soundtrack werd uitgebracht met niet enkel de muziek van Jurgen Knieper maar ook de voornaamste dialogen. Verder is er een nieuwe editie van «De Witte» op de markt verschenen, evenals een boek over het maken van de film. En de film zelf draait uiteraard in de bioscopen.

(*) Deze inleiding is eigenlijk van Lode De Pooter en is in De Rode Vaan verschenen bij diens recensie van “Slachtvee”. Op de manier waarop ik beide stukken breng, was deze inleiding echter hiér beter op z’n plaats. Ook hiervoor reken ik op de nodige clementie van Jan.

Referentie
Jan Verheyen, De Belgische Film en “De Witte”, De Voorpost, 11 april 1980