Dertig jaar geleden: “Zalig zij die van de leugen kunnen leven: politici, schrijvers, acteurs, journalisten…”

Van 5 tot 10 december 1989 had in Antwerpen, Brussel en Gent het eerste Vertelfestival plaats van Kultuurwerkplaats LOD, FNAC en het Noordstarfonds. « Artistiek verantwoordelijke » voor het festival is Herwig De Weerdt. De geestelijke vader van Theater Stekelbees ontpopt zich nu reeds een vijftal jaren als een verteller par excellence. Nog niet zo heel lang geleden ging zijn jongste productie, « De Eerste Held » in première. Steeds weet hij de juiste toon te treffen om zijn toehoorders te boeien. En of dat nu kinderen of volwassenen zijn, maakt in essentie geen verschil uit…

DE AGENDA van Herwig is zo overvol dat hij zich verplicht ziet ons uit te nodigen voor een ontbijtgesprek. Vroege vogels als we zijn, is dit voor ons geen bezwaar, alleen willen we er wel zeker van zijn dat de slang, die zijn gezellin Helga De Meyere als troeteldiertje aan « Droomnovelle » (zie r.v. nr.40) heeft overgehouden, ons niet zou komen lastigvallen. Je weet immers nooit of de historie van het Aards Paradijs zich anders niet zou kunnen herhalen…
Herwig vertelt over zijn eerste theater, dat hij als 16-jarige in het Pajottenland opzette. Theater betekende in de eerste plaats plezier maken. « We waren een zotte bende, » bekent Herwig, « en dat werkte zo aanstekelijk, dat we van Walter De Buck op de Gentse Feesten mochten spelen. »
Het ministerie vond dat er in dat Jaar van het Kind maar iets moest gebeuren en stelde enige subsieides ter beschikking. Het « officiële » leven van Stekelbees was meteen een feit. Stekelbees groeide, werd « Oud Huis Stekelbees » en… het kwam tot een breuk.
Herwig De Weerdt : Dat is zo. Achteraf moet ik toegeven dat ik daar eigenlijk blij om ben, want ik had zo’n beetje de overtuiging aangekweekt van « zeg, gasten, ik heb dat hier opgericht indertijd, ik ben dus toch wel gerechtigd om hier tot mijn pensioenleeftijd producties te blijven maken, zeker! » Zij zagen het echter anders. Ik ga niet akkoord met de artistieke lijn die nu wordt gevolgd. Alleszins een déél van het geld dat ze nu krijgen, zou volgens mij moeten worden gebruikt om « wildere » mensen een kans te geven. Anderzijds kan je je ook afvragen: moet het nu juist Stekelbees zijn die dat moet doen, die krijgen al zo weinig. Dat is misschien meer een functie voor het Speeltheater of zo, die toch veel meer geld krijgen. Ik denk wel dat Guy Cassiers (op dat moment de artistieke leider van Oud Huis Stekelbees, RDS) ook een bezield iemand is. Ik vond de laatste productie « A is B in Bubbels » mooi, maar het is niet echt « my cup of tea ». En verder ligt het allemaal heel moeilijk omdat er vriendschapsbanden waren, zelfs familiebanden (Kristel De Weerdt, die zich met de « receptieve » functie van O.H.S. bezighoudt, is de zus van Herwig, RDS), en blijkbaar heeft men hier nog altijd niet de juiste manier gevonden om een einde te maken aan een langdurige relatie waarin zoveel zweet en energie is gekropen. Het is niet goed dat men dan nadien daar tegenaan moet kijken als een vreemde. Anderzijds is het ook niet goed dat een beetje als je kind te beschouwen.
Maar goed, de deuren zijn op een bepaald moment dichtgeklapt, maar ik denk wel dat ze nu opnieuw op een kier staan. En eigenlijk ben ik dan uiteindelijk erg blij dat ik op eigen benen ben kunnen starten, vooral om dan dat verteltheater met mijn volle gewicht gestalte te kunnen geven. Ook al is de start erg moeilijk verlopen. Ik dacht: met mijn reputatie en mijn staat van dienst zal het ministerie wel bereid zijn mij een klein potje toe te bedelen om van start te kunnen gaan, maar dat bleek niet zo te zijn. Dus dat betekende dat ik het geld moest gaan halen waar het zit en dat was in dit geval in Nederland. Dankzij Zuidelijk Toneel Eindhoven en Theater Bis in Den Bosch heb ik « De Eerste Held » kunnen opzetten. Ik ben die mensen daar heel erg dankbaar voor, vooral Jan Van der Putten en Eric Antonis, die zich daar met man en macht hebben voor ingezet. Ik was ook heel blij dat ik met mijn vaste regisseur, de Franstalige Didier De Neck, kon werken.
« Ik heb ook altijd over erotiek en seksualiteit gesproken met kinderen »
— Eerst poppentheater, dan kinderplaten, de meeste mensen zullen dat verteltheater dan ook op de eerste plaats zien als een genre voor kinderen. Dat is op zich wellicht reeds een discussie waard, maar die wordt nog aangewakkerd als ik verklap dat je op het Verteltheaterfestival zowaar erotische vertellingen zult brengen…
H.D.W.: Eerst en vooral, ik heb ook altijd over erotiek en seksualiteit gesproken met kinderen. Dat is een onderwerp dat voor kinderen in een taboesfeer zit, maar waar ze net als wij ontzettend veel plezier aan beleven, al was het maar door erover te práten. Ik herinner me b.v. dat ik ooit eens de woede van Nonkel Bob over mijn hoofd heb gehaald, omdat we het liedje « Mama gaat een kindje krijgen » wilden brengen voor de televisie en we hadden dat laten filmen in een kippenhok. In een van mijn verhalen, « De tafelschuimer », laat ik een jongen op een zondagochtend de slaapkamer van zijn ouders binnenwandelen waar hij in zijn ogen merkwaardige taferelen vaststelt. Ik spreek daar op een heel naieve manier over, zo van « papa, trek toch een pyjama aan, je bent zo bezweet, anders ga je kou vatten », maar alle kinderen, zelfs die van vijf of zes jaar, weten waarover het gaat. Ze weten dat er zoiets bestaat als erotiek en seksualiteit.
« Ik heb het geluk om nog vrij naïef tegen een aantal dingen te kunnen aankijken. »
H.D.W.: Nu, let op, er is wel degelijk een verschil tussen kindertheater en theater voor volwassenen, maar alle basisemoties die « des mensen » zijn, kun je zowel voor kinderen als voor volwassenen aanbrengen. Trouwens, ik denk dat er bij mezelf in mijn hoofd een paar schakels ontbreken om daarin duidelijk een verschil aan te voelen. Ik denk niet dat ik « kinds » ben, maar ik denk dat ik het geluk heb om nog vrij naïef tegen een aantal dingen te kunnen aankijken. Ik voel mij daarbij trouwens in goed gezelschap want toen Hugo Claus alweer een prijs in ontvangst mocht nemen, zei hij in zijn dankwoord dat alles wat met echte kunst te maken heeft, eigenlijk te maken heeft met onvolwassenheid. De manier waarop Dante tegen zijn « Inferno » aankijkt, is geen visie van een volwassene. De manier waarop Shakespeare met zijn moedercomplex en zijn liefdeshistories moet worstelen, is geen volwassen manier om tegen het leven aan te kijken. De manier waarop Picasso de wereld schildert, is niet die van een volwassen man. Het is m.a.w. een ode aan de anarchistische, surrealistische sfeer die je als kind automatisch hebt.
Voor mij is er dus geen écht verschil tussen verhalen voor kinderen of voor volwassenen. Dat wil uiteraard niet zeggen dat ik de erotische verhalen van het Vertelfestival in dezelfde vorm voor kinderen zou brengen, maar het mooie van erotiek is juist dat er een soort van teken is, zodat je als verteller en als publiek weet waarover het gaat, maar dat je de dingen anders benoemt. Dat wist men zelfs al in de Middeleeuwen. Om de censuur van de kerk te omzeilen sprak men niet van kloten of kut, maar over « die beurze al zonder naad, waarmee men de klokke slaat » (« Van den vos Reynaerde »). Als ik b.v. een verhaal vertel over fruit, dan kan dat een heel erotisch verhaal worden. En voor kinderen kan dat dan misschien een plezierig verhaal over fruit zijn, maar de goede verstaander zal wel de pruimen van de noten kunnen onderscheiden.
— In café’s kun je nog wel eens je verhaal kwijt, zei je ooit. In Gent is er alleszins één café die zich daar als het ware in specialiseert…
H.D.W.: De Kikker in de Gebroeders Vanderveldestraat? Ja, de uitbater daarvan, Stef Cafmeyer, is ook weer zo’n wonderlijk figuur die het ene schitterende idee na het andere realiseert met heel beperkte middelen. Zo bestaat hij het b.v. om een aantal mensen een super 8-camera in de handen te duwen met de opdracht: maak daarmee een filmpje van drie minuten en kom dat tonen in mijn café. En dat levert verrassende dingen op; gaande van avant-garde experimenten tot gasten die gewoon hun lief filmen.
Een ander project was « de stam ». Wij denken dat wij niet meer in stamverband leven, dat we daarboven en -buiten staan, maar dat is niet zo natuurlijk. Ikzelf heb toen samen met een dorpsgenoot een paar verhalen in het Pajottenlands verteld tegen een achtergrond van etnische Koerdische muziek met af en toe flarden fanfaremuziek daartussen. Dat gaf een heel vreemde sfeer.

« Vertellen lijkt erg op filmen: je verknipt, je plakt opnieuw samen enz. »
H.D.W.: Nu wil hij « de leugen » centraal stellen. Hij heeft dat idee gekregen toen hij terugkwam van een reis naar Griekenland. Die goden logen daar ook nogal wat af tegen elkaar ! Constant moesten ze een nieuwe zwangerschap expliceren en dan was dat nu eens een nevel waarin Zeus was verschenen of dan weer een paarse damp. Ik vind de leugen mooi omdat dit dichtbij het verzinnen, het aandikken ligt, wat eigenlijk de basis is van het verhaal. Leugen wordt in de moraal als een negatief begrip aangevoeld, maar eigenlijk is het soms een aanduiding van je onvermogen om een overweldigende realiteit te beschrijven. Als ik zeg dat er 100.000 man in de zaal zaten, dan weet je dat dit niet kan, maar tevens weet je toch ook dat er veel volk aanwezig was. Of neem nu de politiek. Dat is echt het domein van de leugen. Het is zelfs maatschappelijk aanvaard dat gezagsdragers pertinent staan te liegen en dat iedereen dat ook wéét. « Dat zegt hij nu omdat hij niet anders kan. » Als dat dan echter zo ver gaat dat men de geschiedenis werkelijk gaat vervalsen, dan is dat geen leugen meer maar bedrog. En dan word ik kwaad. Maar de leugen als spel vind ik geestig. Iedereen heeft het immers nu eenmaal nodig om een bepaald imago op te houden. Hoeveel artiesten antwoorden niet op de vraag waar ze mee bezig zijn : « Och, ik heb een aanbod gekregen, maar ik weet nog niet of ik het ga aannemen want… » Heel vaak is dat enkel maar bla-bla, maar dat is noodzakelijk om je recht te houden. Zalig de mensen die van de leugen kunnen leven : politici, schrijvers, acteurs, journalisten…
— Jarenlang ben je als theatermaker bijna gans alleen op de baan geweest (enkel vergezeld van een technicus), maar voor « De Eerste Held » werk je zowaar samen met drie klassiek geschoolde muzikanten… !
H.D.W.: Zoals ik reeds heb gezegd, heb ik steeds met een Franstalig regisseur gewerkt. En van in het begin heeft die man me gezegd : verhaal is muziek en ritme. Hij zal dat alvast wel nodig gehad hebben want in het begin snapte hij geen bal van mijn Vlaams. Maar hij was wel verliefd op de klank van onze taal. Op de alliteraties b.v. Hoe dan ook, hij had gelijk natuurlijk, kijk maar naar de Afrikaanse « griots », een soort dorpsvertellers-tovenaars, hoe die hun verhalen lieten drijven op een soort van gemeenschappelijke hartslag die door de toehoorders ook ritmisch werd aangegeven. En dan kun je daarop inspelen door die b.v. plotseling te onderbreken of integendeel tot een climax op te jagen. Ik heb er dan ook altijd van gedroomd om met tamtams of conga’s op scène te kunnen staan, maar het zijn uiteindelijk drie klassieke muzikanten geworden. In feite zijn die echter even wild als alle andere beesten die muziek spelen, hoor. Alleen heb ik oneindig veel respect voor hen gekregen omdat zij zo hard werken om hun « stiel » zo goed mogelijk te beheersen. En ik heb dan ook nog het geluk gehad dat een gekke man uit Brussel, een zekere Michel Berckmans, voor mij wondermooie muziek heeft geschreven die mij heel erg stimuleert, mij kilometers ver meesleurt zonder dat ik een reisbiljet moet kopen.
— Daarnaast wordt er ook nog werk van Beethoven uitgevoerd en als dat voor die mijnheer Berckmans een compliment is, kan ik tot slot zeggen dat ik niet steeds weet wanneer het Beethoven is en wanneer niet…
H.D.W.: Wel, het verschil is dat hij nog wel hoort wanneer men hem een compliment maakt en de ouwe Ludwig niet !

Referentie
Ronny De Schepper, “Zalig zij die van de leugen kunnen leven: politici, schrijvers, acteurs, journalisten…”, De Rode Vaan nr.48 van 1/12/1989