Nic Balthazar wordt 55…

Nic Balthazar, de regisseur van “Ben X” en van “Tot altijd”, een film over Mario Verstraete, de Gentenaar die in 2002 als eerste in ons land euthanasie liet uitvoeren, viert vandaag zijn 55ste verjaardag.

“Waarom heeft die De Schepper nog niets geschreven over mijn prachtige films?” zal Nic Balthazar ongetwijfeld denken. “Toch niet omdat hij ze nog niet gezien heeft, zeker? Hij komt al bijna twintig jaar niet meer buiten en toch schrijft hij lustig verder over van alles en nog wat. En toch ook niet omwille van het onderwerp, zeker? Hij is verdomme zelf autistisch! Allé, een verhaal over een gast die pas echt tot leven komt in de kunstmatige, virtuele wereld van het internet, dat moet hem toch wel iets zeggen, zeker!”
Inderdaad, Nic, dus omwille van het onderwerp is het zeker niet, ook al heb ik eerder “autistische trekjes” dan dat ik autist zou zijn. Het is al evenzeer waar dat ik de laatste jaren als een kluizenaar leef, maar toch via de media de actualiteit nog op de voet volg. Die ent ik dan op zaken (meestal interviews) die ik vroeger over iemand heb geschreven en zo lijkt het er af en toe op alsof ik toch nog altijd journalist ben.
Het probleem was echter dat ik dacht dat ik jou nooit had geïnterviewd. Tot ik onlangs toch iets terugvond in mijn computer. Het was een groepsinterview voor het kortstondige stadsmagazine “Tempo” in “De Gekroonde Hoofden” als ik het me nog goed herinner en jij was één van de geïnterviewden. Het ging over “Memphis”…
“Memphis” was een cultuurmagazine op TV2, want TV 2 wil niet langer een eiland zijn. Memphis is de nieuwe residentiestad. Memphis in Egypte? Of Memphis in de VS? Volgens mij ligt Memphis in Gent. Marcel Vanthilt mag dan nog het boegbeeld zijn van dit nieuwe cultuurmagazine, bij de slaven die het schip de goede richting moeten uitsturen, vinden we niet minder dan drie jonge Gentenaars. Op de foto van Willy Dé v.l.n.r.: Nic Balthazar, filmrecensent bij Radio 1, Sander Van den Broucke, toneelcriticus van De Gentenaar en Paul Carpentier van het Speeltheater. Dat moet toeval zijn. Of is het dan toch vriendjespolitiek?
Paul Carpentier: Vriendjespolitiek.
Nic Balthazar: Ja absoluut. Wij waren vrienden en dus…
Sander Van den Broucke: Niks van. Puur toeval. We wisten het niet eens van elkaar.
Nic Balthazar: Ja, achteraf dachten we nog: waarom zijn we dan niet tesamen naar Brussel gereden? Eén verplaatsing in plaats van drie. Daarmee hadden we zeker tweeduizend frank kunnen besparen.
Paul Carpentier: Om over de gevolgen voor het leefmilieu nog niet te spreken!
Tempo: En vertel nu eens voor al dat jonge grut dat op een televisiecarrière ligt te geilen, wat je er precies allemaal hebt voor moeten doen. Mickey Dolenz heeft z’n rol in de TV-serie “The Monkees” destijds gekregen omdat hij een plastic bekertje iets vlugger van tafel graaide dan de producer. Gaat het nog altijd zo makkelijk?
Nic Balthazar: Absoluut. Maar ik wil nu meteen reeds één ding rechtzetten: wij zijn niet zo jong als jij voortdurend schijnt te insinueren. Of toch niet allemaal, kom. Die man daar uiterst rechts kan mijn grootvader zijn.
Paul Carpentier: Grootvader? Ik? Pascal Deboosere dacht dat ik 22 was!
Nic Balthazar: Ja maar je hébt nog altijd een babyface en dat op je 36ste!
Paul Carpentier: Ik ben dertig! Maar wat was de vraag ook weer?
Sander Van den Broucke: Wat we ervoor gedaan hebben. Wel, we hebben eerst en vooral gesolliciteerd. Enfin, ik toch. Dan moesten we wat formulieren invullen, waarna we uitgenodigd werden voor een gesprek.
Nic Balthazar: Klopt allemaal. En dan volgde een screentest, waarin we het programma moesten voorstellen (wat uiteindelijk gebruikt werd in de trailer op D-Day), een paar korte recensies maken, commentaar geven bij een videofragment en het programma sluiten.
Tempo: Het ging dus eerder in de richting van presenteren, niet zozeer van programma màken…
Sander Van den Broucke: Ja, maar dat komt omdat men oorspronkelijk nog niet wist dat Marcel Vanthilt de centrale presentator zou worden.
Paul Carpentier: In een beginstadium zijn we misschien nog meer presentatoren, maar onze inbreng wordt steeds groter, dat voel je nù al. Ik vermoed dat we uiteindelijk zelf met voorstellen zullen mogen afkomen.
Nic Balthazar: Vandaar ook dat ze in eerste instantie mensen hebben genomen die eigenlijk al met diverse media bezig waren.
Tempo: Paskal Deboosere heeft inderdaad bijna reeds het statuut van Bekende Vlaming en ook Chantal Pattyn kende ik van Studio Brussel, maar wie is die Johan Pas?
Sander Van den Broucke: De broer van Michaël Pas.
Paul Carpentier: Bij mij is het anders gegaan. Ik kreeg een uitnodiging. Ik kon zelfs maar niet bedenken waarom ze daarvoor een acteur nodig hadden. Ik zou nooit uit mezelf op die sollicitatie ingegaan zijn.
Stomverbaasde blikken bij Balthazar en Van den Broucke.
Tempo: Ja, mijne heren, uitgenodigd worden, dat betekent: dubbele wedde! Overigens ken ik jullie alle drie uit het theatermilieu (al heeft Nic sindsdien dus ook de film onder zijn hoede), gaan jullie mekaar in de haren zitten om bepaalde onderwerpen te mogen behandelen of hebben jullie afgebakende terreinen?
Sander Van den Broucke: Wat men mij verteld heeft…
Tempo: Ja, het is goed van dat te specifiëren, want producer Claude Blondeel heeft blijkbaar ieder van jullie iets anders wijsgemaakt!
Sander Van den Broucke: Maar het zou dus de bedoeling zijn dat ieder geen specifiek domein heeft, maar wel een bepaalde sfeer. Ikzelf zal b.v. géén theater doen, tenzij het een stuk is over Chicago in de jaren twintig b.v.
Paul Carpentier: Ha! Jij bent de man van de jaren twintig.
Sander Van den Broucke: En dertig en veertig en vijftig.
Paul Carpentier: En heb je dat zelf gekozen? (Tegen mij:) Ik weet hier helemaal niks van.
Tempo: De bijdrage over ontwerper Robert Loewy paste daar inderdaad helemaal in. Heb je dat dan zelf aangebracht?
Sander Van den Broucke: Daar zat niets van mij in. Ik heb een kant-en-klare tekst gekregen, die ik alleen een beetje naar mijn mond heb gezet.
Paul Carpentier: Zo is het makkelijk! Nu begrijp ik ook waarom ik een dubbele wedde verdien.
Nic Balthazar: Ik ben blijkbaar de man van de jaren negentig, want mij heeft men gevraagd iets te maken over “Eindspel” (een doordenkertje!). Het idee is oorspronkelijk gegroeid omdat het ook het laatste stuk van Chris Lomme voor de KVS zou zijn. “Eindspel”, snap je? Ach, laat maar zitten. Maar uiteindelijk blijft Lomme waar ze is en heb ik me op alle vier de acteurs geconcentreerd. Tenslotte is het een topcast met Senne Rouffaer, Dries Wieme en Nand Buyl. Ik denk dat die opdracht ook nog een beetje een uitvloeisel is van de reeks die ik deze zomer op Radio 1 heb gehad (“An actor’s life”). Ik heb dat gemaakt samen met Mark De Geest in onderlinge verstandhouding.
Paul Carpentier: Daar gaat het duidelijk naartoe. Zo ben ik samen met Mark naar Godfried-Willem Raes gaan kijken (of luisteren?) en achteraf vroeg Mark aan mij: zie je daar iets in zitten? Ah, was dàt de bedoeling dan?
Tempo: Ik hoor hier zopas dat er ook al een item over de strips van Jan Bucquoy zou ingeblikt zijn en dat er dat zou uitgaan omwille van het incident in “Incredibile”?
Sander Van den Broucke: Klopt. Bucquoy krijgt totaal spreekverbod van de BRT. Gerty Christoffels ging ook een bijdrage wijden aan zijn slipmuseum en dat gaat nu ook niet door.
Paul Carpentier: Wie is Jan Bucquoy? Wat is “Incredibile”?
Sander Van den Broucke: De talkshow van Felice, waarin hij de koningin heeft beschimpt.
Paul Carpentier: Wie kijkt er nu naar talkshows!
Tempo: Is Memphis een cultureel magazine, een jongerenmagazine of een cultureel jongerenmagazine? Of niets van dat alles?
Paul Carpentier: Hoe kom je bij “jongerenmagazine”?
Tempo: Het is reeds tot in den treure gezegd: jullie zijn allemaal jongeren (of toch bijna), de algemene presentatie door Marcel Vanthilt gebeurt op z’n flitsende MTV-wijze, heel de vormgeving, de keuze van de onderwerpen en vooral de snelheid waarmee ze er worden doorgejaagd. Het is vrij duidelijk, vind ik. Alleen staat daar dan tegenover dat men het programma wil afschilderen als de opvolger van “Eiland”, wat ikzelf een vrij domme opmerking vind…
Nic Balthazar: Het is toch logisch als je een nieuw product promoot dat je daar niet het gezicht op kleeft van een madam van 68 jaar, want die is dood tegen de tijd dat je programma er aankomt. Je promoot dus altijd naar een groep jongeren toe. Maar wat de inhoud betreft is het zeker niet de bedoeling om daar een jongerenmagazine van te maken. Al is het natuurlijk wél de bedoeling dat jongeren ook kijken, wat vroeger niet het geval was. En dat men dan tegelijk stelt dat het de opvolger is van Eiland, dan komt dat enkel omdat het dezelfde mensen zijn die het maken: Claude Blondeel en Mark De Geest dus.
Tempo: Maar voor de doorsnee kijker was Johan Thielemans het “gezicht” van Eiland en hij zat al meteen in “Negentig, jaar 1” van Annie De Clerck. Deze heeft in interviews overigens al verklaard dat ze “elk onderwerp de nodige tijd wil gunnen”. Dat kan toch niet anders betekenen dan dat ze Memphis oppervlakkig vindt? Zij niet alleen trouwens: buiten de blikvanger van tien minuten, krijgen de vijf korte items nauwelijks de tijd zich te ontwikkelen.
Sander Van den Broucke: Dat is juist de uitdaging. Je moet je premissen anders stellen dan we dat bij kunstprogramma’s gewend zijn. Je moet er niet altijd van uitgaan dat kunstprogramma’s steeds diepgravend zijn.
Nic Balthazar: Als je naar Parijs gaat om Goncourt-winnaar Jean Rouaud te interviewen, dan kan je natuurlijk op die tijd geen diepgravend interview maken. Je kan dan enkel aantonen dat er zoiets bestaat als de Prix Goncourt en dat de jongste winnaar een beetje een curiosum is omdat het een man is die in een krantenkiosk werkt.
Tempo: Pech dat hij daar niet meer werkte toen jullie arriveerden.
Nic Balthazar: Goed, maar je ziet toch waar ik naartoe wil. Als ik mag teruggrijpen naar mijn eigen item: ik ga geen interview doen met vier acteurs die niemand kent. Want tegen de tijd dat je die mensen dan hebt voorgesteld, het stuk dat ze spelen en de manier waarop ze het zullen doen, dan heb je al een half uur nodig. Kunstprogramma’s hebben heel veel te maken met voorkennis. Als je een Luc Brewaeys zou interviewen, dan zou je eerst als het ware een hele muziekgeschiedenis moeten geven opdat de kijkers zouden weten waartegen hij eigenlijk reageert. Je kan dus een programma maken voor mensen die deze voorkennis reeds hebben. En als je dat niet doet (zoals Memphis, veronderstel ik) dan moet je die onderwerpen nemen waar iedereen voldoende van afweet.
Sander Van den Broucke: De signalementsfunctie van Memphis is ook erg belangrijk. In de zin van: kijk, dit is er. En dan zeer kort. En dat zal dan juist het probleem zijn in het begin, dat men zal proberen werken op het formaat van een gecondenseerd kunstprogramma en dat mag volgens mij de bedoeling niet zijn. Je moet heel die grammatica van vroegere kunstprogramma’s overboord gooien en gewoon trachten op zeer korte tijd via visuele technieken de essentie er even uit te lichten.
Nic Balthazar: Mark De Geest zei het onlangs nog: een gedicht is ook korter dan een roman, maar is poëzie daarom oppervlakkiger? Als Memphis de poëzie van de kunstprogramma’s zou kunnen zijn, zou ik een erg gelukkig man zijn.
Paul Carpentier: Ik denk dat b.v. die bijdrage over Godfried-Willem Raes in geen enkel ander kunstprogramma op die manier zou kunnen. Aangezien hij een beetje op professor Zonnebloem uit Kuifje lijkt, heb ik hem dan geïnterviewd als Carpentier en Carpentier, opgeplakte snor inkluis.
Tempo: Dààrvoor hadden ze een acteur nodig!
Sander Van den Broucke: Hoe dan ook zullen de mensen weten dat Godfried-Willem Raes bestaat, ze zullen ook weten of hij hen interesseert of niet en voor wie inderdaad geïnteresseerd is, die kan dan terecht bij andere programma’s of bij andere lectuur om z’n honger volledig te stillen.
Tempo: Maar zo’n signalementsfunctie leunt heel sterk aan bij het informatieve en dat zie ik als maandelijks magazine toch niet erg mogelijk!
Nic Balthazar: Maar wij willen helemaal niet maandelijks op het scherm komen! Er was afgesproken dat het een tweewekelijks programma zou zijn! Vandaar de problemen waarmee we hier geconfronteerd worden. Men geeft ons de toelating het programma te maken, maar dan maandelijks, terwijl het concept helemaal op die tweewekelijkse periodiciteit is gebouwd. Eigenlijk moet je dan helemaal je concept gaan omgooien!
Sander Van den Broucke: Je moet het programma ook de tijd geven om te groeien. Niemand op de BRT heeft al ooit zo’n programma gemaakt en tegelijk heeft men nog nooit in zo’n kort tijdsbestek moeten werken.
Nic Balthazar: Vandaar die videoclip van Paolo Conte in de eerste aflevering: dat kan nu niet meer natuurlijk.
Sander Van den Broucke: Ik merk nu al dat de derde aflevering heel veel verschilt van de eerste. Paul is b.v. niet de enige om te acteren. In mijn volgende bijdrage doe ik iets onduidelijks met Liliane Vertessen in een kruising tussen een kapperszaak en een bordeel. Ik wil maar zeggen!
Tempo: Het probleem gaat op de duur zijn: hoe doen we niet allemaal hetzelfde en hoe behouden we tegelijkertijd toch een zekere lijn.
Paul Carpentier: Inderdaad, waarbij je ook nog voor ogen moet houden dat Memphis de andere kunstprogramma’s niet vervangt, het is gewoon een andere manier om tegen kunst aan te kijken.
Tempo: Moet Memphis eigenlijk niet op TV 1 en Annie De Clerck op TV 2 ?
Groot tumult. Iedereen is het daarover eens, alhoewel ook wel geopperd wordt: waarom zou TV 2 niet méér kijkers kunnen trekken dan TV 1 ? En nog: gelukkig dat we niet na “Kwislijn” komen! Minder gelukkig is men dan weer dat ze na dat programma over de federalisering komen. Maar over de programmering op maandagavond is iedereen het eens: dat is misschien de enige dag van de week dat de culturo’s uitgeteld voor hun televisietoestel liggen. Het wordt echter tijd om weer orde op zaken te stellen.
Tempo: Heren, heren. Dit kan zo niet langer. Dit is een interview over televisie maken en het woord zappen is nog niet gevallen.
Nic Balthazar: Wat moeten we daarover dan zeggen?
Tempo: Wel, je zou b.v. kunnen zeggen dat het dààrom zo snel moet gaan in jullie programma. Om het zappen te voorkomen. Je zapt namelijk a.h.w. binnen het programma zelf. Is dat geen goed antwoord op mijn eigen vraag?
Nic Balthazar: Dat is inderdaad een goed antwoord.

Referentie
Ronny De Schepper, Memphis ligt in Gent, Tempo maart 1991