Morgen zal het al twintig jaar geleden zijn dat de Vlaamse acteur en regisseur Paul Cammermans is overleden. Ik heb er bij leven en welzijn weinig mee te maken gehad, behalve dan die keer toen ik in 1986 de opnames bijwoonde van zijn film “Het gezin Van Paemel” in de Gentse binnenstad.
« Eén ding heeft het wereldje van de Vlaamse film alvast gemeen met dat van de plaatselijke rock scene », denk ik als ik om 9 u ’s ochtends vruchteloos op zoek ben naar het gezin Van Paemel op de Gentse Groentenmarkt, « men begint er ook nooit op tijd ». Blijkt echter de nochtans wakkere persjongen zich heeft vergist en dat de eerste shots van deze verfilming door Paul Cammermans van Cyriel Buysses notoire stuk op de Graslei plaatshebben.
Als ik het hoekje omga (letterlijk), kijk ik recht in twee reusachtige spots die me een tijdje beduusd achterlaten. Uiteindelijk besluit ik maar achterom te gaan, maar daar bots ik op een volijverige politieagent die me de doorgang wil beletten. « Ik moet daar zijn, » probeer ik. « Waar ? » vraagt hij alsof er na de Gentse Feesten nog veel te doen zou zijn in de Arteveldestede. Ik zou natuurlijk kunnen antwoorden dat ik wil zien hoe zijn collega’s van rond de eeuwwisseling een betoging van misnoegde stakers uit elkaar ranselen, maar ik vrees dat er dan helemaal geen doorkomen aan is. Daarom noem ik maar man en paard. Een heleboel mannen en paarden eigenlijk, maar ook weer niet te veel. Maar goed, Hugo Claus — ook scenarist van deze film — zou al blij geweest zijn mocht er op de Groeningenkouter zoveel volk bijeen hebben gestaan.
CHANTAL UIT LULUABURG
Om eerlijk te zijn, het eerste uur verveel ik me stierlijk. Veel meer dan snorren aanplakken of epauletten aannaaien is er niet bij. Ik voel me een oor aangenaaid. Of is dat voor na de schermutselingen ? Toch bijna, zal later blijken.
Maar dan komt Chantal. Chantal uit Luluaburg. Ronnie Pede van « Film en Televisie » die wel meer op sets van Vlaamse films rondloopt, heeft ze al van ver zien aankomen.
« Daar komt er één », stoot hij me aan, op een lichtbruine stoot wijzend die heupwiegend onze richting uitkomt. Aangezien ik in een stoeltje zit dat met wat goede wil voor een « director’s seat » kan doorgaan, komt ze op mij af, toont een Belgisch paspoort en een lidkaart van het Vakverbond van Plastische Kunstenaars en stelt zich met een zwaar Nederlands accent voor. Ze wil aan de film en liefst zo meteen. « In een kleine rol, maar het zal dan wel automatisch de hoofdrol worden, » profeteert ze en om me te vermurwen voegt ze er onmiddellijk aan toe dat ze bij duistere maan een tweeling in haar wil verwekt zien. Ik zeg haar dat ik reeds lang tot de volgelingen van Johan Anthierens behoor (*) en dat ik overigens ook geen enkele inspraak heb in het gezinnetje van de Vlaamse film. Ik verwijs haar door naar Jan Van Raemdonck, de pater familias en producent van de meeste inlandse films, ook deze.
Hij krijgt hetzelfde verhaal te horen en haar adres toegestopt. Als ze nog heupwiegender dan daarnet alweer is verdwenen, wordt hij door iedereen geplaagd. Hoe het met de stand van de maan zit en zo. « Jeanke » vraagt aan iedere plaaggeest of hij soms het adres wil, maar het blijft toch lekker in zijn bovenzak zitten.
DRIE MINUTEN FILM
Het lijkt overigens wel alsof stakers en gendarmes op de komst van Chantal hebben gewacht om wat meer vuur in hun optreden te steken. Tot dan toe hadden de paarden zich beperkt tot het laten neerpletsen van imponerende hopen en hadden de stakers gesCandeerd dat ze drie centiemen opslag wilden (Cammermans suggereerde twee, maar onder druk van de hevigste militanten was er nog een centiem bijgekomen), terwijl een opgetrommelde fanfare netjes deed alsof ze speelde. Echt spelen mocht niet van de regisseur omdat er dan teveel zou gelachen worden. Toch moeten sommige scènes een paar keer worden overgedaan omdat een bijna van honger kreperende fabrieksarbeider lachend in de armen van een rijkswachter valt.
Dit dan wel bij het voetvolk, want de rijkswachters te paard zijn échte rijkswachters en dat merk je dan ook. Af en toe spreekt de commandant dreigende taal. Dat men niet te stoutmoedig moet zijn met stokken of vlaggen b.v. want dat de paarden dit reeds kennen en spontaan reageren. Ik denk aan het incident met Jolly Jumper, die tijdens een echte manifestatie over een auto struikelde. De paarden zijn nochtans prachtig, het doet me pijn dat ze tot de « klassevijand » behoren. Hun hoeven glijden voortdurend uit op de gladde kasseien, maar als bij wonder houden ze zich allemaal overeind.
Dat is maar goed ook, want reeds bij de eerste charge gaat het er op zich reeds gevaarlijk genoeg aan toe. Vlak voor mij wordt een lichtman van zijn ladder gelopen, maar ik kan hem niet helpen omdat een kleedstertje verschrikt dekking is komen zoeken achter mijn brede rug (communisten hebben een brede rug). Het is dan maar Paul Cammermans zelf (foto) die man én materiaal behouden uit de strijd sleept. Ik zie het Orson Welles al doen !
Bij een tweede charge zoek ik dan ook dekking achter een huurauto van de filmploeg. Hugo Claus blijft echter tegen een stootkar leunen, waarop Ille Geldhof (de opstandige dochter Cordule) mooi zit te wezen.
« Blijf jij in de vuurlinie ? » vraag ik aan de dichter achter wiens oren je nog de indrukken van de pas uitgereikte lauwerkrans kan waarnemen. « Altijd op de barrikaden, » meesmuilt hij en dan verdwijnt hij in een rookwolk van de geluidloze bommetjes die special-effects-man Leon Dutz kwistig rondstrooit. « Is hier eigenlijk wel een ploeg van het Rode Kruis aanwezig, » vraag ik me af. Ik zie ze niet.
Ik heb de indruk dat de meest heroïsche gevechten buiten beeld worden geleverd, maar de cameraploeg onder de leiding van Michel Van Laer, zowel als de second unit die zich, vermomd, ook in het strijdgewoel heeft gemengd zijn tevreden, al heeft een cameraman een slag moeten incasseren. Het enthousiasme is dan ook zo groot dat Cammermans vaak moeite heeft om de vechtenden te scheiden als de scène is opgenomen. Zouden ze eigenlijk wel weten dat deze hele draaidag maximaal twee à drie minuten film oplevert ?
TAX SHELTER VOOR DE KUNST-VLOOIEN
Het tijdsschema wordt echter stipt geëerbiedigd. Om één uur is er voor de figuranten heel toepasselijk een veldkeuken met soep en sandwiches, terwijl de « genodigden » een lunch wordt aangeboden in een sjiek restaurant. Er wordt natuurlijk onder het persvee een fameus robbertje gevochten om tegenover het triumviraat Claus-Cammermans-Van Raemdonck te mogen gaan zitten. De winnaars worden echter uiteindelijk weggeplukt omdat cultuurminister Dewael en zijn kabinetschef Kerremans melden dat ze ook op komst zijn. Op die manier komt uw dienaar toch nog vlak naast het eminente (met ups en downs) gezelschap terecht. Of beter gezegd, de stoel naast me blijft nog een uur leeg, want Dewael blijft zo lang weg dat Van Raemdonck vermoedt « aangezien het nog een jong minister is » dat hij de weg per fiets heeft afgelegd. Niets is minder waar, want het duo blijkt bij het binnenkomen vergezeld te zijn van een chauffeur die aan een tafeltje apart wordt geparkeerd. « We sterven van de honger, » begroet Claus onze bewindsman, daarbij ieders mening vertolkend.
Ondertussen hebben we onze tijd echter niet verdaan. Er worden zowaar zelfs pikante vragen gesteld over het scenario, dat oorspronkelijk door de filmcommissie trouwens was afgewezen. Dit was dan in de versie eerst van Cammermans alleen, nadien in samenwerking met Jan Blokker. Beiden gingen ervan uit dat het stuk op zich eigenlijk niet interessant genoeg was en hadden ook ander werk van Buysse in hun ontwerp vermengd. Claus daarentegen is van oordeel dat « Het gezin Van Paemel » juist wél een erg knap stuk is, al heeft hij waar mogelijk de dialogen door actie vervangen en daarvan is deze draaidag uiteraard een uitstekend voorbeeld.
Op de vraag waarom desondanks toch weer naar een « klassieker » werd teruggegrepen, antwoordt Cammermans dat van de hem voorgelegde originele scenario’s geen enkel voldeed. Claus kan daarin komen maar vraagt begrip voor de schrijvers omdat je hier nu eenmaal niet van je pen kunt leven (hemzelf en een paar anderen niet te na gesproken) en al die scenario’s, net als alle toneelstukken trouwens, na de dagtaak worden geschreven, terwijl het een dagtaak op zich is. Een thema dat hij overigens ook in aanwezigheid van Dewael zal oprakelen, wanneer deze een hoge borst opzet over de tax shelter die hij belooft toe te kennen aan firma’s die kunst willen sponsoren. « Ja, maar dan heeft men het altijd over de kunst-vlooien, de parasieten », zegt Claus, « terwijl in de eerste plaats toch de kunstenaar zelf wat beter zou moeten worden beschermd, b.v. door vrijstelling van belastingen, of niet soms ? » Die zit.
Cammermans wordt wegens het ministeriële oponthoud reeds na het aperitief opnieuw teruggeroepen, het gevecht om de lege stoel kan dus herbeginnen. « Dag Allemaal » wint en meteen besef ik dat ik midden de show- en glamourreporters van dergelijke bladen ben terechtgekomen. De naam Guido Van Liefferinge valt onwelvoeglijk veel. Nadien willen ze allemaal Claus interviewen. Deze is dan ook begrijpelijk ontgoocheld als de rode vaan deze keer niet meespeelt. Om hem te troosten zeg ik dat mijn kinderen genoten hebben van « De Leeuw van Vlaanderen », maar het helpt niet, ik zie het.
Om halfvier kondigt Dewael aan dat hij toch nog even een kijkje zou willen gaan nemen op de set « anders kan ik dat niet verantwoorden in Brussel ». Maar als we toekomen, komt de fanfare ons reeds tegemoet, lustig een deuntje blazend. Hun dagtaak zit erop en zij kunnen nu eindelijk de frustratie afreageren van een hele dag te moeten « doen alsof ». Dan hou ik het ook maar voor bekeken. De rest zie ik wel op het scherm.
Referentie
Ronny De Schepper, Het gezinnetje van de Vlaamse film, De Rode Vaan nr.32 van 1986
(*) Blijkbaar was het in die tijd common knowledge dat dit betekende dat ik gesteriliseerd was.
dagelijks iets degelijks 