Vijf jaar geleden: première van “Het vonnis” van Jan Verheyen

Morgen zal het ook al vijf jaar geleden zijn dat “Het vonnis”, de film van Jan Verheyen, in première ging op het Filmfestival van Montréal.

Recht is niet hetzelfde als rechtvaardigheid. Dat is de ‘baseline’ van Het Vonnis, een film die Jan Verheyen (50) niet alleen heeft geregisseerd maar ook zelf geschreven. De cineast die we kennen van romantische komedies genre Team Spirit of Zot van A en thrillers zoals Vermist of Dossier K, toont zich deze keer van zijn geëngageerde kant. Hij klaagt aan dat criminelen door procedurefouten nog te vaak vrijuit gaan (de procedure-advocaat wordt gespeeld door Veerle Baetens, perfecte casting voor een kreng). In zijn film ontpopt het hoofdpersonage (gespeeld door Koen De Bouw) zich dan ook als een wraakengel. Verheyen toont de wraak zelf slechts in korte flashbacks en concentreert zich vooral op het proces, om via de diverse pleidooien zijn politiek standpunt naar voren te laten komen. Eigenlijk hoort deze film dus veel meer thuis bij mijn rubriek courtroom drama.
Toen “Het vonnis” voor het eerst op televisie was te zien (op 14 november 2015 met name) programmeerde VTM (co-producer van de film) diezelfde avond ook “Reservation Road” van Terry George (2007). Een uitstekende keuze want ook hierin gaat het over een kind dat gestorven is door een aanrijding met vluchtmisdrijf (door een advocaat dan nog wel, gespeeld door Mark Ruffalo). Als de politie niet opschiet met het onderzoek naar de dader, neemt ook hier de vader (Joaquin Phoenix) het recht in eigen hand. Een essentieel verschil met Jan Verheyen is natuurlijk dat het bij Jan om tuig van de richel gaat, terwijl het hier eigenlijk een brave huisvader betreft die uitzonderlijk eens (letterlijk) uit de bocht gaat. Uiteraard heeft dit een invloed op de uiteindelijke afloop van de film…
PROCEDUREFOUTEN
Over een procedurefout gaat het ook in het aptly named “Eye for an eye” van John Schlesinger uit 1996. Kiefer Sutherland zet hierin een schurk neer, zoals alleen een Hollywood-scenarist die kan bedenken. Hij rookt zelfs! (Al moet ik toegeven dat er de laatste tijd opnieuw steeds meer en meer wordt gerookt in films. Alleen de VRT-soap “Thuis” houdt stand, met geen enkele roker. Kwestie van een realistisch beeld van de maatschappij op te hangen!) Kiefer doet dat wel met verve. Ikzelf heb natuurlijk wel problemen met Sally Field als wraakgodin die na de moord op haar zeventienjarige dochter het recht in eigen hand neemt. Gezien de omstandigheden ziet ze er immers nog belabberder uit dan gewoonlijk. Haar (tweede) echtgenoot Ed Harris is zoals gewoonlijk een beetje kleurloos, maar nu drijft hij zijn kleurloosheid toch wel tot extremen. En detective Joe Mantegna komt ook al niet goed uit de verf. Zeker niet in de (gelukkig korte) rechtbankscène.
De combinatie van een echt courtroom drama met een revenge movie vonden we wél terug bij “Sleepers” van Barry Levinson uit 1996. Daarin stelt Brad Pitt als openbare aanklager alles in het werk om een zaak te verliezen. Pitt is namelijk de aanklager in een zaak tegen twee jeugdvrienden van hem (gespeeld door Billy Crudup en Ron Eldard) die van moord worden beschuldigd op een bewaker in de jeugdgevangenis waarin ze alle drie hebben gezeten, die hen heeft misbruikt (rol van Kevin Bacon). Samen met een vierde slachtoffer, Lorenzo Carcaterra (rol van Jason Patric), tevens de auteur van het boek dat volgens hem levensecht is, al wordt dit door de autoriteiten ontkend, slaagt Pitt erin niet enkel de twee wraakengelen vrij te krijgen, maar ook nog de drie medeplichtigen van het slachtoffer achter de tralies te krijgen.
HARRY BROWN

Ter gelegenheid van het uitbrengen van “Harry Brown” van Daniel Barber met Michael Caine in de hoofdrol, maakte Erik Stockman in Humo reeds een overzicht van zogenaamde “revenge films”, een typisch, ietwat goor, genre vooral omdat je als kijker meestal in een positie wordt gedwongen dat je eigenlijk gaat sympathiseren met de wraakengel – die zelden of nooit een “engel” is…
Ik zal de tekst van Stockman als uitgangspunt gebruiken – ’t is goed geschreven, dus waarom zou ik dat trachten te “verbeteren” – en er nadien toch een paar bedenkingen aan toevoegen.
“De eenzame wreker: hij is omstreden, maar zonder hem zou het cinemalandschap er een stuk saaier uitzien. U kent de formule wel: de held (meestal een rechtschapen burger) voelt zich in de steek gelaten door het systeem, schaft zich een wapen aan (van een pistool tot een vlammenwerper) en rekent op hoogst gewelddadige wijze af met het schorremorrie dat zijn familie en/of geliefden heeft vermoord en/of verkracht.
Het genre bloeide op in het grauwe tijdperk van Nixon en Vietnam (Taxi Driver en Death Wish zijn twee kwintessentiële titels) en kende enkele jaren geleden een korte maar felle heropleving met The Punisher (met Thomas Jane), Death Sentence (met Kevin Bacon) en The Brave One (met Jodie Foster). Overigens: de remake van Death Wish, van en met Sylvester Stallone, is voor 2011. (*)
Naar de redenen voor het blijvende succes van vigilante movies hoef je niet ver te zoeken: ze verschaffen ons een zeker primitief innerlijk genoegen. Het recht zelf in handen nemen, het crapuul eens goed mores leren, er zelf eens lekker hard op kloppen: het valt niet goed te praten, maar diep vanbinnen fantaseren we er allemaal weleens over. En wat ons betreft bestaat er geen betere vigilantefilm dan The Exterminator uit 1980.
Harry Brown is een stuk minder memorabel. (…) Het ware misschien beter geweest indien Harry Brown van in het begin voluit voor de lekker ranzige camp was gegaan. Sir Michael Caine die zijn haar afscheert, naar een vlammenwerper grijpt, en het gespuis in pure Exterminator-stijl één voor één levend roostert: ja, dát hadden we wel zien zitten.”
Alhoewel Stockman een paar keer het beeld van een vlammenwerper gebruikt, verbaast het mij wel dat hij de ultieme wraakfilm, namelijk “Le vieux fusil” van Robert Enrico uit 1975 niet vermeldt. Hierin wreekt Philippe Noiret op z’n eentje de verkrachting van en de moord op zijn vrouw (Romy Schneider) en dochter door de bezettende nazi’s, waarbij een vlammenwerper op een bepaald moment wel prominent aanwezig is.
Over nazi’s gesproken, “Inglourious Basterds” van Quentin Tarantino uit 2009 wordt ook vaak als een revenge movie gekwalificeerd, maar volgens mij valt hij om diverse redenen buiten dit strikte kader (al was het maar omdat het niet over één individu gaat, maar over een groep). Toch een kleine nota over de onwaarschijnlijke spelling van de titel: “When asked for an explanation of the film’s title’s spelling during a news conference at the Cannes Film Festival, Tarantino said, “I’m never going to explain that”. When pushed on it, Tarantino would not explain the first u in Inglourious, but said, “The Basterds? That’s just the way you say it: Basterds.” Tarantino later stated in an interview that the misspelled title is “a Basquiat-esque touch.” He further commented on the Late Show with David Letterman that Inglourious Basterds is a “Quentin Tarantino spelling.” (Wikipedia)
KRAFTIDIOTEN
Maar om terug te komen op “Le vieux fusil”: een geweer met een afgezaagde loop is dan weer het wapen van Nils Dickman (Stellan Skarsgaard) in “Kraftidioten” van Hans Petter Moland uit 2014. Naast zijn sneeuwruimer uiteraard. Een sneeuwruimer? Jazeker. Als de zoon van Nils Dickman dood wordt teruggevonden, houden de autoriteiten het simpel: overdosis. Dat is voor hen ook het makkelijkste: geen verder onderzoek vereist. Maar Nils is er zeker van dat zijn zoon geen junkie is en hij komt er op zijn eentje (zelfs zijn vrouw hecht geloof aan het drugsverhaal en verlaat hem) achter dat zijn zoon vermoord is door een drugsbende, waarmee hij via een “vriend” per ongeluk in contact is gekomen. En dan begint Nils zich stilaan op te werken: via de uitvoerders van de moord, die hij systematisch uit de weg ruimt, wil hij opklimmen tot de grote baas, die zichzelf “de graaf” laat noemen (Pal Sverre Hagen). So far, so good. Zéér goed zelfs. Maar dan veronderstelt “de graaf” dat de wraakactie van Nils in feite die van een Servische (volgens hem: Albanese, maar de handlanger die hem hierop steeds corrigeert, moet dit later letterlijk met zijn hoofd betalen) concurrerende bende is. En van dan af wordt het een grand guignole-film, inclusief enkele grappige momenten, met als “hoogtepunt” de Serviër die met zijn parapente in de sneeuwruimer vermalen wordt. Daar eindigt de film dan ook, omdat op dat moment niemand nog weet hoe het nu verder moet.

De meest originele revenge movie die ik tot nu toe heb gezien is “Haevnen” van Susanne Bier uit 2010. Net als in de western “True grit” is het een kind (William Jöhnk Nielsen als Christian) die wraakengel speelt. In het begin doet hij dat om de pesters van Elias (Markus Rygaard) te straffen, maar al gauw loopt het uit de hand en bijna stormt men op een tragisch einde af. Parallel daarmee wordt ook de vader van Elias (Mikael Persbrandt) als dokter in Afrika met een situatie geconfronteerd waarbij hij zijn principes moet verloochenen om een smeerlap van het grootste kaliber (Odiege Matthew) tot de orde te roepen…

Ook in “Blue ruin” van Jeremy Saulnier uit 2013 wreekt een zoon zijn vermoorde ouders. Het knappe aan deze film is vooral het feit hoe wordt beklemtoond dat het voor een “amateur” niet makkelijk is om iemand te doden. Het vertrekpunt, waarbij een overspelige man wordt gedood door de bedrogen echtgenoot (de dood van zijn vrouw was “collateral damage”), eindigt dan ook op een complete slachting van twee families, waarbij de “amateur” uiteindelijk wordt vermoord door zijn broer (het “love child” uit de relatie). Sorry voor de spoiler!
Over broers gesproken: in “Four brothers” van John Singleton uit 2005 nemen vier broers (twee blanken en twee zwarten, ook hier werd er dus duidelijk naast de pot gepist) het recht in eigen handen om hun adoptiemoeder (ha, zó zit het in elkaar!) te wreken die bij een winkeloverval werd vermoord.
Een “goede moordenaar” die zijn broer wil wreken die er bij een bankoverval door de anderen is ingeluisd, is dan weer Dwayne Johnson in “Faster” (George Tillman jr., 2010). Eigenlijk is dit scenario net het omgekeerde van de uitstekende VTM-reeks “Amigo’s” (Pierre De Clercq, 2017), waarbij Jurgen Delnaet juist vergevingsgezind probeert te zijn tegenover zijn vroegere maat Tom Van Bauwel. Met alle hilarische toestanden vandien. Oneindig veel leuker dan “Faster” eigenlijk.
RANSOM
“Ransom”, waarin Mel Gibson het losgeld liever betaalt aan iemand die hem inlichtingen kan verschaffen over de kidnapper van zijn zoontje, i.p.v. aan de kidnapper zelf, past eveneens in dit rijtje. Toch is dit eigenlijk een parabel over het kapitalisme dat alles overwint (want uiteraard rekent miljonair Gibson zélf af met de schurk). Het grote succes is ongetwijfeld te wijten aan het feit dat de mensen er genoeg van hebben dat de criminelen geen strobreed meer in de weg wordt gelegd. Een duidelijk teken van verrechtsing, maar helaas ook een vaststelling, waar links geen antwoord op heeft. Zij sluiten liever nog altijd witteboordcriminelen op (waarvan niemand eigenlijk iets te vrezen heeft, tenzij men er zijn spaarcentjes aan toevertrouwt, en die dus beter zouden gepakt worden waar het pijn doet, namelijk in hun portefeuille), terwijl de zogenaamde “kleine criminelen” vrij blijven rondlopen, maar dààrvan hebben de mensen juist wél last. Die zijn het immers die hun handtas afpakken, hen verkrachten of op hun kop slaan. En dat het dan – omwille van sociale redenen uiteraard – vaak vreemdelingen zijn, wordt hierdoor het racisme nog aangewakkerd! Maar toch blijft links liever zwijgen en de andere kant uitkijken, waardoor men de rode loper uitrolt voor extreem-rechtse partijen.
TAKEN
En op die manier komen we uit bij “Taken” van Pierre Morel uit 2008, waarin ex-CIA-agent Bryan Mills (rol van Liam Neeson) eigenhandig een heel bataljon Albanese vrouwenhandelaars uitroeit: “Their previous MO was to offer women from the emerging East-European countries like Yugoslavia, Romania, Bulgaria jobs in the west as maids and nannies. Once they smuggled them in, they’d addict them to drugs and turn them into prostitutes. Lately, however, they’ve decided that it’s more economical just to kidnap traveling young women. Saves on transportation costs.”
Wat Mills/Neeson de terechte opmerking ontlokt: “You come to this country, take advantage of the system and think because we are tolerant that we are weak and helpless. Your arrogance offends me.”
Op het einde ruimt hij ook nog een handvol arabieren op aan wie de vrouwen worden verkocht. En hier gaat de film toch wel behoorlijk in het rood wat “suspension of disbelief” betreft. Een sheik van zijn sokken blazen, die dan nog bij vrouwenhandel mag betrokken zijn, en vrijuit Frankrijk kunnen verlaten? No way, José!
Nochtans hadden de perikelen die hieruit voortkwamen de basis kunnen vormen van de twee sequels die reeds werden gedraaid, maar dat is enkel het geval in “Taken 2”, die ik nog niet heb gezien. Erg cynisch was wel dat de release van “Taken 3” samenviel met de waanzinnige moorden op de redactie van het satirische weekblad Charlie Hebdo door moslimfundalisten, waardoor Liam Neeson stelde dat het nu wel genoeg was geweest: “It’s a disgrace that there are too many privately owned guns in the United States. Every week we’re picking up a newspaper and seeing yet another few kids have been killed in schools.”
Waarop de wapenlobby, die de wapens had geleverd voor de films, op haar facebookpagina repliceerde: “Comments made by the Irish-born star during press junkets reflect a cultural and factual ignorance that undermines support of the Second Amendment and American liberties. We will no longer provide firearms for use in films starring Liam Neeson and ask that our friends and partners in Hollywood refrain from associating our brand and products with his projects.”

I AM WRATH

De film die het meest aankondigt wat hij wil zijn, is uiteraard “I Am Wrath” van Chuck Russell uit 2016. De titel refereert immers aan het bijbelfragment  “I am filled with the wrath of the Lord” (Jeremiah 6:11). Het probleem is echter dat de scenaristen Yvan Gauthier en Paul Sloan daarnaast nog een aantal, niet eens zo erg verborgen agenda’s hebben. Of, zoals Neil Genzlinger van the New York Times het formuleerde: “I Am Wrath is a revenge movie, and a buddy movie, and a spiritual-crisis movie, and a political corruption movie. That’s a lot of movies — too many, really, and it ends up not doing justice to any of those genres, despite star power at the top of the bill” (zijnde John Travolta).
LAW ABIDING CITIZEN
Maar de revenge-film die het meest “over the top” gaat, is ongetwijfeld “Law abiding citizen” van F.Gary Gray uit 2009. The wife and daughter of Clyde Shelton (Gerard Butler) are brutally murdered. The ones responsible are caught. However, because of improper procedure, the D.A., Nick Rice (Jamie Foxx) only has circumstantial evidence. So he decides to get one of them to testify against the other. When Shelton learns of this, he is not happy, also because the real murderer gets a deal, while his companion (who was against the killings) is sentenced to death. Ten years later, the one who was convicted (Josh Stewart) is being executed but something goes wrong; his execution goes awry and he suffers. They learn that someone tampered with the machine. This leads to his companion (Christian Stolte), but he is found dead, killed in a gruesome manner (Shelton cut him up in 25 pieces, while keeping him alive). Rice suspects Shelton, so he has him picked up. At first, Shelton agrees to a plea agreement with Rice, just as this one had done with the real murderer. But it appears that Shelton is not done. He blames the whole system and is declaring war on it going after everyone involved with his family’s case. So Rice has to stop him but Shelton is way ahead of him. At first the plea bargaining goes on, until Rice has learned that this is no way to justice. It leads also to the death of Shelton, but he is glad that he has taught the D.A. (and the whole system) an important lesson.

Maar “Peppermint” van Pierre Morel uit 2018 gaat nóg verder. Hij vertrekt van hetzelfde uitgangspunt maar dan met role inversion: het is niet de vrouw die wordt vermoord, maar wel de man, zodat het de vrouw (Jennifer Garner als Riley North) is die de rol van vigilante op zich neemt (**). Zij ondergaat een volledig ongeloofwaardige make-over van huisvrouwtje tot niets ontziende moordmachine (Riley kills 43 people, including 5 off-screen), maar het voelt wel goed aan. The movie’s premise closely resembles the one from Blue Tiger (1994). Since that was a fairly unknown action movie going straight-to-video in most territories, most comments refer to this as a gender-swapped version of Death Wish (1974) or Law Abiding Citizen (2009).
EPILOOG
Eindigen doen we natuurlijk met “Falling down” van Joel Schumacher uit 1993. Akkoord, de hoofdpersoon (Michael Douglas als de fameuze D-fens) blijkt achteraf zwaar gestoord te zijn en wijkt daardoor af van de andere “avengers”, maar drie vierden van de film correspondeert toch met wat ons hier voor de geest staat.

Ronny De Schepper

(*) Het zal uiteindelijk 2017 worden met Bruce Willis in de hoofdrol.

(**) The movie’s title is taken from the flavor of ice cream Riley’s daughter orders at the Christmas carnival: “Peppermint! Double scoops!” At no point in the movie does Jennifer Garner’s character, Riley North, ever refer to herself as “Peppermint”.